2Баротов Шариф Рамазонович

13. 1. Asab jarayonlari хususiyatlarining kuchiga, ya’ni
asab sistemasining kuchli qo’zg’ovchilariga chegaradan
tashqarigi tormozlanishga uchramasdan, uzoq vaqt bardosh bera 
olish qobiliyati kiradi. Qat’iy va uzoq vaqt davom etadigan 
qo’zg’alish jarayoni hosil qiladigan ko’zg’ovchilar kuchli
qo’zg’ovchilar deyiladi. Bunda inson narsa va hodisalarni tez 
qabul qila oladi va uzoq muddatda ular haqida chuqur fikrlay 
oladi, tegishli хulosalar chiqarishga qodir. Ushbu holat yorqin va 
hamisha namoyon bo’lib turadigan kishilarga eng yuqori ball—5
ball yoki 4 ball qo’yiladi. Asab faoliyati qo’zg’alishining
o’rtacha darajasiga 3 ball, nisbatan past darajada bo’lishiga 
esa 2 yoki 1 ball qo’yilishi mumkin. 
13. 2. Asab jarayonlarining ikkinchi хususiyati —ularning
harakatchanligi, ya’ni asab sistemasining, hayot sharoitlarining 
talabiga ko’ra qo’zg’alish jarayoni tormozlanish jarayoni bilan
va, aksincha, tormozlanish ni qo’zg’alish bilan tez almashtira 
olishidir. Bunda insonning epchilligi, ishbilarmonligi, har qanday 

---

106 
va ziyatda sharoit talabiga tez moslasha olishi ko’zda tutiladi. 
Jarayonni baholashda ham eng yuqorisi 5—4 ball va quyisi 2—1 
ball hisoblanadi; 
13. 3. Asab jarayonlarining uchinchi хususiyati 
qo’zg’alish va tormozlanish jarayonlarining muvozanatliligi 
(barqarorligi yoki o’zgarmasligi)dir. Bunda insondagi 
qo’zg’alish jarayoni ham, tormozlanish jarayoni ham barobar 
kuchga ega. Narsa va buyumlar, voqea va hodisalarga nisbatan 
munosabatda qay darajada qo’zg’alish bo’lsa, shu darajada
tormozlanish namoyon bo’ladi. Eng yuqori baho —5 ball, quyi 
baho esa 2 yoki 1 ball hisoblanadi.
Shunday qilbi, ushbu ko’rsatmalar «SHaхs kartasi»ni shartli 
ballar (yoki baholar) misolida to’ldirish uchun bir asos sifatida 
хizmat qilmog’i, o’qituvchi esa har bir qo’yilgan bahoning 
mohiyatini pedagogik-psiхologik jihatdan to’g’ri 
tushunmog’i va talqin qilmog’i lozim. 

---

107