3- маъруза. (4соат) геодезияда қЎлланиладиган координата тизимлари

Қутбий координата. Қутбий координата системасида вертикал чизиқ (о Х) қутбий ўқ (2 в-шакл), координата бошланиш нуқтаси (О) қутбий нуқта деб қабул қилинади. М нуқтанинг координатаси, координата бошига нисбатан нуқтанинг жойлашиши радиус вектор узунлиги r₁ ва oX ўқ билан радиус вектор орасидаги бурчак катталиги билан берилади. N нуқтанинг ҳолати радиус вектор қутбий бурчак орқали ифодаланади.
Қўш қутбли координаталар. Бу координата системасида нуқтанинг ҳолати икки қутб нуқтаси А ва В ва шу нуқталардан ўрни аниқланаётган нуқта йўналиши бўйича ўлчанган горизонтал бурчаклар орқали (бурчак кесиштириш усулида) аниқланади ёки А ва В қутб нуқталаридан координатаси аниқланаётган нуқтагача бўлган чизиқ узунликлари орқали (чизиқ кесиштириш усулида) аниқланади. Бундан ташқари С нуқтанинг ҳолати радиус векторларининг ориентирлаш бурчаклари билан ҳам аниқланиши мумкин. Қутбий (Қўш қутбли) координата системасидан қутб нуқтаси, қутб ўқи ихтиёрий олинади. (2 г – шакл).


3. Жойдаги нукталар баландликлар

Координата системалари нуқтанинг бирон бир сатҳдаги (эллипсоид сатҳида, текисликда ва ҳ.к.) планли ҳолатини беради. Ернинг табиий юзасидаги нуқтанинг ҳақиқий ҳолати унинг BL; XY; rβ планли координаталаридан ташқари баландлиги билан ифодаланади. (Баландлик системаси тўғрисида инженерлик геодезиясида ишлатиладиган чегарада тўхталамиз. Геодезик, ортометрик, нормал баландликлар, баландлик анамалиялари олий геодезия курсида ўрганилади).

Ер юзасидаги нуқтадан ўтган шовун чиқиғи йўналишида нуқтадан баландлик ҳисоби учун қабул қилинган сатҳгача бўлган чизиқ узунлигига нуқтанинг баландлиги дейилади¹. Нуқта баландлиги асосий сатҳий юзага (денгиз ва океанлар сув сатҳига) нисбатан аниқланса, бундай баландликка абсолют баландлик дейилади ва Н билан белгиланади. Нуқта баландлиги шартли қабул қилинган сатҳга нисбатан аниқланса шартли абсолют баландлик дейилади ва Н^’ билан белгиланади (3-шакл).



Бир нуқтани иккинчи нуқтага нисбатан баландлигига