3- ma’ruza fonetika va fonologiya; reja: Fonetika haqida ma'lumot. Nutq a’zolari, nutq apparati

 

Tilning gorizontal harakatiga ko‘ra  unlilar ikki guruhga bo‘linadi: 

1) old qator unlilar: i, e, a; 

2) orqa qator unlilar: u, o‘, o. 

Og‘iz bo‘shlig‘idagi eng faol a’zo tildir. U   unlilarni talaffuz qilishda oldinga yoki orqaga 

qarab harakat qiladi. Masalan, i, e, a ulilarini hosil qilishda til oldinga siljiydi, u, o‘, o unlilarini 

hosil qilishda orqaga tortiladi.  

 

Tilning vertikal harakatiga ko‘ra  unlilar uch turga ajratiladi: 

 

1) yuqori (tor) unlilar: i, u; 

 

2) o‘rta (keng) unlilar: e, o‘; 

 

3) quyi (keng) unlilar: a, o. 

 

Unlilar  talaffuzida    tilning  tanglayga  tomon    ko‘tarilishi  va  tushishi  vertikal  harakat 

sanaladi. Bu harakat tufayli og‘izning ochilish darajasi  har xil bo‘ladi. Masalan,  i, u unlilarini 

hosil qilishda til tanglayga yaqin turadi va  og‘izning ochilish darajasi tor bo‘ladi; a, o unlilarini 

hosil qilishda esa til tanglaydan uzoqlashadi va til bilan tanglay o‘rtasidagi oraliq keng bo‘ladi.