3-ma’ruza. Lug‘at strukturasi. Universal lug‘at. Leksikografik parametrizatsiya reja

3-ma’ruza. Lug‘at strukturasi. Universal lug‘at. Leksikografik parametrizatsiya
REJA:

1. 
   Lug‘at so‘zligi.
   
2. 
   Bosh so‘z.
   
3. 
   Lug‘at maqolasi.
   
4. 
   Izoh, definitsiya, tarjima ekvivalenti.
   
5. 
   Til materialining sistemaliligi.
   
6. 
   Me’yoriy va nome’yoriy til birliklari.
   
7. 
   Lug‘at materialini berish tartibi.
   

Tayanch tushunchalar: lug‘at strukturasi, leksikografiya, lug‘at materiali, ko‘p ma’noli leksemalar, lingvistik birliklar, leksikografik tavsif, etimologik tavsif, qomusiy lug‘at, universal lug‘at, leksikografik parametrlash, leksikografik parametrlar, nazariy va amaliy leksikografiya.
Lug‘at strukturasi.
Lug`at tarkibiy tuzilishi (strukturasi) ikki qismdan tashkil topadi. 1.Makrostruktura.
2.Mikrostruktura
Lug`at makrostruktura – lug`atnign umumiy tuzilishiga tegishli strukturasi.
Tashkil etuvchilari:
1. Kirish so`z.
2. Alifbo tuzilishi
3. Ideografik tuzilish.
4. Lug`atning o`ng tomoni
5. Lug`atning chap tomoni.
6. Material tanlash.
7. Lug`at ko`rsatkichlari
Lug‘atning mikrostrukturasi quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
Lug`at maqolasining tuzilishi:
1. Bosh so`z.
2. Fonetik tavsif.
3. Grammatik xarakteristika.
4. Bosh so`z semantikasi.
5. Bosh so`zning birikish qobiliyati.
6. So`zning yasalish qobiliyati.
7. Etimologik axborot.
8. Illyustrativ misollar.
9. Leksikografik izoh.
10. Ensiklopedik axborot.
11. Havola.
Hech qanday fonetik, grammatik, pragmatik va boshqa belgilar yo‘q – ular bildiradigan ma’lumotlarni bosh so‘zga berilgan izoh va illyustratsiyalardan mustaqil ravishda chiqarib olishga to‘g‘ri keladi.
Bosh birlik quyidagilar bo‘lishi mumkin:
– harflar (masalan, “a”, “g”);
– alohida so‘zlar (masalan, “kitob”, “kelmoq”);
– akronim va qisqartmalar (masalan, “BMT”, “NATO”, “OAK”);
– murakkab tuzilishli so‘zlar (masalan, “ko‘zoynak", “bekinmachoq");
– odatda ikki qismli iboralar (masalan, “yuragi toza”, “qo‘li yengil”,“sillasi qurimoq”);
– ko‘chirmalar (sitata) (masalan, “Mana senga olam-olam gul, etagingga siqqanicha ol!”, “Beshikdan qabrgacha ilm izla”);
– antroponimlar (masalan, “Islom Karimov”, “Bobur”, “Akbar”);
– belgilar to‘plami (masalan, “? : ( “, ”> __ <“, ”> _>”);
– ba’zi boshqa toifadagi belgilar (topilmaydigan so‘z yasalish asoslari va qo‘shimchalardan tashqari);

• 
  ayrim mamlakat geografiyasiga oid katta miqdordagi ma’lumotlar: taniqli odamlarning ismlari, sport jamoalari, urf-odatlar, moda tendensiyalari va boshqalar.
  

Til birliklarining leksikografik tavsifi tamoyillari ilmiy-tahliliy harakatlar mezonlari, leksikograflarning ishi asos bo‘lgan metodologik asoslardir. Nazariy va amaliy leksikografiya tajribasi shuni ko‘rsatadiki, farqlovchi belgilar va turli xil yondashuvlar asosida bunday mezonlarni turiga qarab ajratish mumkin. Lug‘atlarni o‘rganish uchun leksikografiyaning beshta asosiy tamoyilini ajratib ko‘rsatish mumkin.

1.