3-ma’ruza. Olefinlar kimyosining rivojlanishi Mavzu rejasi

Etilen dastlab atsetilenni qisman gidrirlab, etanolni degidratatsiyalab yoki tabiiy gazlardan ajratib olingan. Bu jarayonlar neftkimyo sanoati rivojlangan mamlakatlarda uncha axamiyatga ega emas. Bundan tashqari, Janubiy Amerika, Aziya va Afrika kabi endi rivojlanayotgan mamlakatlarda fermentatsiya usuli bilan olingan. Etanolni suvsizlantirish orqali etilenni olish usuli neftdan olinayotgan usullardan ko’ra nisbatan muximroq.

Propen kimyo sanoatida endi ahamiyatga ega bo’lib kelmoqda, u xom neft fraktsiyalaridan yoki tabiiy gazlardan ajratib olinadi.

Propen kimyo sanoatida endi ahamiyatga ega bo’lib kelmoqda, u xom neft fraktsiyalaridan yoki tabiiy gazlardan ajratib olinadi.

Xozirgi kunda ikkala olefin ham to’yingan uglevodorodlarni termik kreking qilib olinadi. Etilen-propen kreking zavodlarida yiliga etilenning ishlab chiqarish quvvati 750-000 tonna, propen esa 450.00 tonnadan ko’p ishlab chiqaradi. 2000 yilda ABB kompaniyasi AQShda yiliga 860000 tonna quvvat bilan ishlab chiqildi.

AQShda etilen va propilenni ishlab chiqarish uchun muxim xom ashyo bilan gaz aralashmalarining gazkondensatlari, etan, propan va butan, neft qayta ishlashda hosil bo’ladigan yengil uglevodorodlar hisoblanadi. Bunday dastlabki materiallar tarkibida vodorodning miqdori yuqori bo’lganligi sababli (ligroinga nisbatan) etilen yuqori unum bilan ishlab chiqariladi.

Butenlar

Butenlar

Butenlarning asosiy qismi (1- va 2-buten, izobuten) motor yonilg’isi, butan, nafta yoki gazoyl krekingining turli jarayonlaridan va qayta ishlashdan olinadi. AQSh, G’arbiy Yevropa va Germaniyada 1997 yilda butenni ishlab chiqish xajmi 19,8, 2,0 va 0,91x106 tonnani tashkil etdi.

Etilenni oligomerizatsiya qilishda olefinlar hosil bo’lishi bilan bir qatorda 1-buten oz miqdorda ikkilamchi maxsulot sifatida hosil bo’ladi.

Avvalgi to’g’ri jarayonlar masalan, butanol yoki atsetilendan olinishi hozirgi kunda ahamiyatga ega bo’lmay qoldi.

Fillipsning Triolefin jarayonida buten va etilenni propenni disproportsiyalash yo’li bilan olish usuli iqtisodiy sabablarga ko’ra Kanadada Shavini dan korxonasida 2 yil ishlab to’xtatildi. Yuqori oktan sonli benzin uchun komponentlarni ishlab chiqishda butenning ko’p miqdorda ishlatilishi sababli yangi texnologiyalarni ishlab chiqishga sabab bo’ladi. Ulardan birida IFPning AIphabutal jarayoni bo’lib, bunda suyuq fazada gomogen titanli katalizator ishtirokida etilenni 1-buten bilan selektiv dimerlandi. Sokatalizator Ti(III) ni hosil bo’lishini ta’minlab, siglerpolimerizatsiyasini oldini oladi. С2H4 ning 1-butenga 50% nisbatda bo’ladi selektivlik 95% ni tashkil etadi. Ko’pincha Aiphabutalzavodlari ekspluatatsiyada bo’lib, va yana kengaytirilishi kutilmoqda (1999 y.).