3-ma'ruza: To‘ldiruvchilarning xossalari va ularga qo‘yilgan talablar. G‘ovak to‘ldiruvchining uyilma zichligi Reja

Buyuk Britaniyada uchraydigan turli guruhga mansub tog‘ jinslarining mexanik xususiyatlarining o‘rtacha kattaligi
3.6-Jadval

Tog‘ jinslarining guruhi	Siqilishga mustaxkamlik MPa	Maydalanish ko‘rsatkichi	Ishqalanishga bardoshligi ko‘rsatkichi	Zarb ta'siriga qarshilik	To‘ldiruvchining ishqalanishga bardoshligi ko‘rsatkichi, %		Solishtirma og‘irligi, g/sm
					quruq	nam
Bazalt	204	12	17,6	16	3,3	5,5	2,85
Mayda donali qum tosh	211	17	19,2	17	3,1	2,5	2,55
Gabbro	203	-	18.7	19	2,5	3,2	2,95
Granit	190	20	18,7	13	2,9	3,2	2,69
Yirik donali qum tosh	225	12	18,1	15	3	5,3	2,67
Rogovik	341	11	18,8	17	2,7	3,8	2,88
Porfir	236	12	19	20	2,6	2,6	2,66
Kvarsit	334	16	18,9	16	2,5	3	2,62
Slanets	249	-	18,7	13	3,7	4,3	2,76

Ishqalanishga qarshilik ko‘rsatkichi shartli sonlar bilan ifodalanadi, sinalayotgan namunaning 20dan xisoblaganda uchdan bir qismini iqlanishda tekshirishda yo‘qotishi hisobga olinadi. Agar materialning ishqalanishga qarshiligi yaxshi bo‘lsa, u holda ishqalanishga qarshilik ko‘rsatkichi 17 dan kam bo‘lmasligi kerak, agar tosh materialning ishqalanishga qarshilik ko‘rsatkichi 14 dan kam bo‘lsa talabga javob bermaydi.

Ishqalanishga qarshilik ko‘rsatkichi BS812-1:1975, keyinchalik BSEN12620:2002 ga almashtirilgan standart bo‘yicha amalga oshiriladi, hozirgi vaqtda Buyuk Britaniyadi, AQShda bu usul qo‘llaniladi. 3.6-jadvalda BS8121:1975 standarti talabi bo‘yicha turli guruhdagi tog‘ jinslari asosida olingan to‘ldiruvchilarning siqilishdagi mustahkamligi, maydalanish ko‘rsatkichi, zarbga qarshiligi va ishqalanishga bardoshliligi ko‘rsatkichlari keltirilgan.
Slanets va rogovika tog‘ jinslari asosida olingan to‘ldiruvchilar beton ishlab chiqarishda yaroqsiz bo‘ladi. Shu sababli ham bo‘r oxaktosh guruhigi kiritilmagan, hamda to‘ldiruvchi tayyorlashda yaroqsiz hisoblanadi. Siqilishdagi mustahkamligiga to‘xtaydigan bo‘lsak, bazalt mustaxkamligi o‘zgaruvchan tog‘ jinsi hisoblanadi. Tarkibida kam miqdorda olivina bo‘lgan yosh bazalt tog‘ jinsining siqilishdagi mustahkamligi 420MPa ga yetadi, biroq shamol ta'sirida bo‘lgan bazaltning mustahkamligi 100 MPa ni tashkil qiladi.
Oxaktosh va porfirda esa mustahkamlik kam miqdorda o‘zgaradi.


To‘ldiruvchilarni tadqiqot natijalari aniqliligi
3.7-jadval

Tadqiqot	Cheklanish ko‘rsatkichi, %	Namunalar miqdori, bunda 90% mos kelishini ta'minlaydi, hamda quyidagidalardan ko‘p emas
		3%	10%
Barabanda quruq holatda ishqalanish	5,7	10	1
Barabanda nam holatda ishqalanish	5,6	9	1
Aylanada ishqalanish	9,7	28	3
Tayyorlangan namunalarning zarb ta'siriga qarshiligini aniqlash	17,1	90	8
To‘ldiruvchining zarb ta'siriga qarshiligini aniqlash	3	-	-
Siqilishga bo‘lgan mustahkamligin i aniqlash	14,3	60	6
To‘ldiruvchilarn i maydalanish ko‘rsatkichini aniqlash	1,8	1	-
Maxsus barabanda ishqalanish	1,6	1	-

3.7-jadvalda keltirilgan turli tadqiqot ishlari natijalari asosidagi ma'lumotlardan shuni aytish mumkinki, nechta miqdordagi namunalar ustida sinov ishlarini bajarish natijalar to‘g‘riligini 90% haqiqiy ko‘rsatkichiga to‘g‘ri kelishini ta'minlaydi. Tadqiqot ishlari ichida eng maqbuli bu to‘ldiruvchini maydalanishi ko‘rsatkichini aniqlash hisoblanadi. Bu va keyingi bo‘limlarda tadqiqot ishlari natijasida aniqlangan va yozilgan to‘ldiruvchining sifati va xususiyatlari ushbu to‘ldiruvchi asosida tayyorlangan betonning mustahkamligini va boshqa xususiyatlarini to‘liq ta'minlashini oldindan aytib bo‘lmaydi.


Nazorat savollar
1. Beton to‘ldirgichlari va ular xaqida tushunchalar bering?
2.Beton tayyorlashda to‘ldirgichlarning tutgan o‘rnini keltiring?
3To‘ldirgichlarning klassifikatsiyasi nima?
4.Betonni to’ldiruvchisiz olish mumkinmi?
5.To’ldirgichlar beton hajmining qancha qismini tashkil etadi?
6.Betonda to’ldiruvchilar hajmiga qarab sement sarfi qanday o’zgaradi?
7.Beton xususiyatlariga va tannarxiga to’ldirgichlar qanday ta'sir etadi?
8.To’ldiruvchilar klasifikatsiyasini tushuntiring?
9.To’ldiruvchilarning qanday turlari mavjud?
10.To’ldiruvchilarni ishlab chiqarish usullarini keltiring ?
11.To‘ldirgichlarning qanday asosiy xususiyatlari mavjud?
12.Uyilgan zichlik nima?
13.To‘ldiruvchilar g‘ovakligi, zarrachalari orasidagi bo‘shliqlikni keltiring?
14.To‘ldiruvchilarning namligi va suv shimuvchanligi qanday aniqlanadi?
15.To‘ldiruvchilar qanday zarrachalar shakli va o‘zaro joylanishiga ega? 16.To‘ldiruvchi zarrachalar tarkibi, tuzilishi va solishtirma zichligini keltiring?
17.To‘ldiruvchilarning mustahkamligi, suvga va sovuqqa chidamliligi qaysi forfuladan topiladi?
18. Aralashma bo‘shliqligining mayda va yirik to‘ldiruvchilarga bog‘liqligini I.N.Axverdov grafik ko‘rinishida qanday tasvirlaydi?
Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Neville A. M. Properties of concrete Fifth Edition, First published 2011.
   
2. 
   Akramov X.A., Nuritdinov X.N. Beton va temir-beton buyumlari ishlab chiqarish texnologiyasi. Darslik. T., 2011.
   
3. 
   Qosimov E.K., Nizomov T.A. Qurilish ashyolari. Darlik. T., O‘zbekiston. 2014. 4. Akramov X.A., Raximov Sh.T., Nuritdinov X.N., Turopov M.T. Beton to‘ldirgichlari texnologiyasi. O‘quv qo‘llanma (lotin imlosida).T., Arxitektura, qurilish innovatsiya va integratsiya markazi. 2012.