3-mavzu. Bozor muvozanati modellari. Talab va taklif elastikligi

3.9-rasm.Narkotikdan noqonuniy foydalanishni kamaytirishga_qaratilgan siyosat 
Narkotikni ta’qiqlash taklif hajmini S
1
dïn S
2
ga kamaytiradi (a). Agar narkotikka 
bo’lgan talab noelasti¨ bo’lsa, narkotikdan foydalanish kamayishiga qaramasdan unga 
to’lanadigan to’lov hajmi ortadi. Aksincha, narkotikka qarshi o’qi0ish narkotikka 
bo’lgan talabni D
1
dan D
2
ga kamaytiradi (b). Biroq bunda narx va miqdor ham 
kamayib, undan foydalanuvchilar tomonidan to’lanadigan to’lovlarni kamaytiradi
Lekin giyohvand moddalarga doir jinoyatlarchi? Bu savolga javob berish uchun, 
giyohvand moddalardan foydalanuvchilar to’lagan pullarining umumiy qiymatini 
hisoblaymiz. Chunki juda kam giyohvandlar narxlar oshganda odatlaridan voz kechadi, 
bu degani bunday moddalarga bo’lgan talab elastik emas. 
Agar talab elastik bo’lmasa, giyohvand moddalar bozoridagi umumiy daromad 
ko’tariladi. Chunki giyohvand moddalardan foydalanishga nisbatan narx ancha 
ko’tarilgan bo’ladi. Bu esa giyohvandlar to’laydigan umumiy pul miqdorini oshiradi. 
Giyohvandlar o’zlarining ehtiyojini qondirish maqsadida o’g’irlik qilishga ham to’g’ri 
keladi, ularga avvalgidan ham ko’proq pul zarur bo’ladi. Demak, giyohvand moddalarni 
to’xtatish siyosati unga doir jinoyatlar sonini oshiradi.
Bu siyosatning salbiy ta’siri sababli bir necha mutahassislar muqobil yechimini 
topishga bahslashmoqdalar. Giyohvand moddalar taklifini qisqartirgandan ko’ra, 
siyosatchilari giyohvand moddalar haqida ta’lim berish orqali ularga bo’lgan talabni 
qisqartirishga harakat qilishlari mumkin. Muvaffaqiyatli ta’limning ta’siri 4.9-rasmda 
ko’rsatilgan.
Talab egri chizig’i chapga D
1
dan D
2
ga surilgan. Natijada muvozanat miqdori Q
1
dan Q
2
ga va muvozanat narx esa P
1
dan P
2
ga tushgan. Umumiy daromad ham 
pasaygan. Shunday qilib, giyohvand moddalar kirishini to’xtatishga farqli o’laroq, 
ta’lim ham ulardan foydalanishni, ham ularga doir jinoyatlar sonini kamaytirishni 
ta’minlaydi. 
Giyohvand moddalarni to’xtatish tarafdorlari siyosatning uzoq muddatli ta’siri 
qisqa muddatlidan ko’ra farqli deb biladi, chunki talab elastikligi vaqtga bog’liq. Talab 
qisqa muddatda elastik bo’lmas, chunki og’uga o’rganib qolganlarga narxning 
o’tarilishi ta’sir etmaydi. Lekin vaqt o’tgan sari talab elastikbo’lib boraveradi, chunki 

---

yuqori narx yoshlar orasida bu moddalarni sinab ko’rishdan qaytaradi va vaqt o’tgan 
sayin faqatgina sanoqli giyohvandlar qoladi. Bunday holatda, giyohvand moddalarni 
to’xtatish siyosati qisqa muddatda ularga doir jinoyatlar sonini oshiradi, uzoq muddatda 
esa kamaytiradi.