3 Mavzu: Jismoniy tarbiya vazifalari va vositalari. Jismoniy mashqlarning xarakteristikasi. Jismoniy mashqlarning paydo bo‘lishi. Reja

Jismoniy mashqlarning paydo bо‘lishi 
 
Mashqlar jismoniy tarbiya vositasi bо‘lib chiqishi qadim zamonlarga bog‘liq. 
Qazilmalar natijasida topilgan har-xil uy-rо‘zg‘or buyumlari, turli yodgorliklar, 
qoyalardagi rasmlar va tasvirlar avloddan-avlodga о‘tgan, avlodning madaniyati, 
jismoniy madaniyatni yuzaga keltirgan. 
Jismoniy mashqlar mehnat orqali vujudga kelgan. Jismoniy mashqlarni 
rivojlanishiga san’at, harbiy ish, din va milliy qadriyatlar о‘zining salmoqli 
ta’sirini kursatadi. Lekin jismoniy mashqlarning rivojlanishida moddiy 
talabchanlik va hayot sharoiti hal qiluvchi omil bо‘lib hisoblanadi.Jismoniy 
mashqlar kelib chiqishdan boshlab, ijobiy bilim va malaka bilan bog‘liq bо‘lgan. 
Jismoniy mashqlar kelib chiqishi uzoq о‘tmishga borib taqaladi. Ular 
insonning hayotiy instinktlari va oziq-ovqat, yashash joyi, iliqlik, tug‘ilish, 
harakatlanish va hokazolarga bо‘lgan ehtiyojlarini qondirish bilan bevosita bog‘liq 
edi. 
Inson rivojlanishi bilan uning harakatlari ham yaxshilandi. Jismoniy mashqlar 
paydo bо‘lishida ish, ov va hatto urushlar muhim rol о‘ynadi. Tirik qolish uchun 
odam psixofizik fazilatlarini: tezligi, kuchi, egiluvchanligi, chidamliligi, 
epchilligini oshirishi kerak edi. 
Ov va boshqa hayotiy faoliyat mahorat va muayyan harakatlarni bajarish 
qobiliyatini talab qildi. Ovga borishdan oldin, bir kishi toshda yoki tuproqda ov 
qilishi kerak bо‘lgan hayvonni tasvirlaydi. U tasvirga zarba berdi yoki kamon bilan 
о‘q uzdi. Bu mashg‘ulotning bir turi edi, buning natijasida u irodali munosabat va 
kerakli kо‘nikmalarni egalladi. 
Inson doimo harakatga, vosita faoliyatini optimallashtirishga intilgan. Sirli, 
noma’lum tabiat hodisalaridan qо‘rqish diniy marosimlarning paydo bо‘lishiga 
hissa qо‘shdi, ularga sig‘inadigan raqslar, raqslar, о‘yinlar qо‘shildi. 

---

Kо‘plab ibtidoiy xalqlarda о‘ziga xos pedagogik yо‘naltirilgan marosim bor 
edi - bu yigit yoki qizning erkaklar va ayollarning yosh sinfiga о‘tishi bilan bog‘liq 
boshlanish marosimi (bag‘ishlanish). Boshlang‘ichga tayyorgarlik kо‘rish, yoshlar 
tayyorgarlikdan о‘tkazilgan, ovda qatnashgan va qat’iy intizomga rioya 
qilgan.Shunday qilib, mehnat jarayonlari, ov qilish, diniy marosimlar va tashabbus 
jismoniy mashqlar paydo bо‘lishiga yordam berdi. 
Insoniyat jamiyatining rivojlanishi bilan mehnat faoliyati va jismoniy 
mashqlar о‘rtasidagi о‘xshashlik yо‘qoldi. Mehnat jarayoni bilan bog‘liq bо‘lgan 
murakkab vosita harakatlaridan asta-sekin individual harakatlar ajratilib, 
keyinchalik jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida (yugurish, uloqtirish, sakrash va hk) 
ishlatila boshlandi. Har xil mushak guruhlari uchun mashqlar maxsus yaratilgan. 
Ular buyumlar bilan va ularsiz ijro etilgan. Jismoniy mashqlarning rivojlanishi va 
yaratilishi tо‘xtamaydi. Hozirgi vaqtda bolaning harakat faoliyatini rivojlantirish 
uchun uning keyingi jismoniy rivojlanishiga qaratilgan yangi tizimlar 
yaratilmoqda. 
Jismoniy mashqlar ta’rifi 
Jismoniy 
mashqlar 
jismoniy 
tarbiyaning 
asosiy 
vositasidir. 
Ular 
sog‘lomlashtirish va tarbiyalash vazifalarini, bola shaxsini har tomonlama 
rivojlantirishni kompleks hal qilishda foydalaniladi. 
Jismoniy mashqlar bu tananing psixofizik holatini oldini olish va tuzatishning 
nihoyatda samarali vositasidir. 
Jismoniy tarbiya nazariyasi va amaliyotidagi "mashq" atamasi ikki ma’noga 
ega. Ular jismoniy tarbiya vositasi sifatida rivojlangan harakat harakatlar turlarini, 
shuningdek metodologik tamoyillarga muvofiq ravishda tashkil qilingan 
harakatlarni takroriy takrorlash jarayonini belgilaydilar. Ushbu tushunchalar о‘zaro 
bog‘liq bо‘lsa-da, ular orasida farqlar ham mavjud. Birinchi holda, biz ular 
jismoniy tarbiya jarayonida bolaning jismoniy holatiga qanday ta’sir qilishlari 
haqida gaplashamiz; ikkinchisida - bu ta’sir qanday, qanday usullar bilan amalga 
oshiriladi. Ushbu ma’nolarni aniq ajratish uchun terminologik aniqlik kiritish 
kerak: birinchi holda "jismoniy mashqlar" atamasini, ikkinchisida "mashq qilish 
usuli (yoki texnikasi)" atamasini qо‘llash maqsadga muvofiqdir. 
Bola tomonidan amalga oshiriladigan vosita harakatlari xilma-xil: bu mehnat, 
modellashtirish, rasm chizish, musiqa asboblarida о‘ynash, о‘ynash faoliyati va 
boshqalar. 
Uning 
harakatlarining 
yaxlitligi, 
ajralmas 
harakatlar 
bilan 
birlashtirilganligi, hayotga faol munosabatda bо‘lishida namoyon bо‘ladi.
Jamiyatni va jismoniy tarbiyani rivojlanishi, jismoniy mashqlarni mehnat va 
harbiy ish bilan о‘zaro bog‘liqligi yuqolib bordi. Bu murakkab harakat faoliyatidan 
ayrim mashqlar (turli masofalarga yugurish, uzoqqa uloqtirish, uzunlikka 
sakrash…) ni ajratib olish va ulardan jismoniy tarbiya maqsadlarida foydalanish 
imkonini berdi. Shunga о‘xshash nishonga otadigan bо‘ldilar…Mashqlarni alohida 
bо‘linib, ajralib chiqishi endi kishilarni mehnatga, jismoniy tarbiya va sportga 
hamda harbiy ishga tayyorlay boshladi va bu ularni jismoniy va ruhiy 
rivojlanishlarini ta’minlaydi.Jismoniy harakatlar bu erkin harakatlardir. Ularni 
bajarish, tо‘xtatish, о‘zgartirish kishi ixtiyori bilan amalga oshiriladi. 

---

Harakat harakatlari bolaning harakatga bо‘lgan ehtiyojini qondirishga yordam 
beradi va shu bilan birga uni rivojlantiradi. 
Jismoniy mashqlar faqat jismoniy tarbiya vazifalarini amalga oshirishga 
qaratilgan va uning qonunlariga bо‘ysunadigan harakat harakatlar turlarini о‘z 
ichiga oladi. Jismoniy mashqlarning о‘ziga xos xususiyati bu ularning shakli va 
mazmunining 
jismoniy 
tarbiya 
mohiyatiga, 
unga 
muvofiq 
keladigan 
qonuniyatlarga muvofiqligi. Masalan, yurish, yugurish, uloqtirish, suzish va 
hokazo jismoniy tarbiya maqsadlarida ishlatilsa, u holda ular jismoniy tarbiya 
vositasining ma’nosini egallaydilar, ulardan foydalanish maqsadlari bilan oqlangan 
ratsional shakllar ularga berilgan. Ular organizmning funksional faolligini va 
samarali ta’limning psixofizik fazilatlarga muvofiqligini ta’minlaydi. Jismoniy 
mashqlar aniqlanmagan va ularni muayyan mehnat, kundalik mashg‘ulotlar bilan 
almashtirish mumkin emas.Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida ishlatiladigan 
jismoniy mashqlar soni juda kо‘p va xilma-xildir. Ular bir-biridan shakli va 
mazmuni bilan farq qiladi, tarbiyachi jismoniy mashqlarni tanlashda buni hisobga 
oladi.