3-mavzu. Matematik modellashtirish, sonli tahlil usullarini tizimlarda amalga oshirish. Hisobli eksperiment. Immitatsion modellashtirish. Geoinformatsion tizimlar Reja

4.7-rasm. Hsoblashlarda foydalanuvchi funktsiyasini tuzish. 
 
Nazorat savollari : 
1. 
Matematik modellashtirish deganda nimani tushunasiz ? 
2. 
Mathematica, Maple, Matlab, MathCAD nima? 
3. 
Funktsiya nima ? 
4. 
Matematik ifoda nima? 
5. 
Interfeys nima? 

---

6. 
MathCAD dasturi bilan Word matnli dasturini farqi nimada ? 
O’xshashlik tomonlari qaysilar? 
7. 
Matlab, MathCAD dasturi bilan Excell dasturini farqi nimada ? 
O’xshashlik tomonlari qaysilar? 
8. 
Maple 7 tizimining menyusi tarkibini sanab bering. 
9. 
Mathematica dasturida rangli grafik tasvir qanday tasvirlanadii ? 
Immitatsion modellar va ularning turlari. Parametrga asoslangan 
modellarni tizimda qo’llash. 
Imitatsion model - bu tashqi va ichki ta’sirlar ostidagi tizmlarni yozish 
majmuasi va tashqi ta’sirlar, tizmning ishlash algoritmlari yoki tizmni xolatlarini 
o’zgarish qoidasidan iborat. Bu algoritm va qoidalar mavjud bo’lgan anatomik va 
sonli yechimlarni aniqlashni imkonini bermaydi, ammo tizmni ishlash jarayonini 
imitatsiya 
qilish 
(ko’chirish) 
va 
qiziktirayotgan 
xarakteristikalarni 
(ko’rsatkichlarni) o’lchash yoki aniqlash imkonini beradi.
Imitatsion modellar anatomik va sonli modellardan farqliroq keng sinfdagi 
ob’ekt va jarayonlar uchun yaratilishi mumkin. Imitatsion modellardan foydalanish 
uchun odatda imitatsion modellarni tasvirlash (yozish) vositalari universal yoki 
maxsus algoritmik tillar xizmat qiladi. Imitatsion modellar ko’proq darajada 
xisoblash tizmlarini pog’onada tadqiq etishga mo’ljallangan. 
Imitatsion modellashtirish- bu suniy eksperiment bo’lib, u real qurilma 
ustida tabiiy sinov o’tkazish o’rniga matematik modellar ustida tajriba 
o’tkazishdir. 
Imitatsion modellashtirish ikki qismdan iborat:
1-real sistemalar uchun matematik model qurish
2-real sistemalar faoliyatini baxolash va o’rganish uchun bu model ustida 
tajriba o’tkazish. 
Amalliy jixatdan imitatsion modellashtirish EXM larda amalga 
oshiriladi . Bunda EXM ga matematik model va boshlangich shartlar kiritiladi, 
ular asosida EXM tekshirilayotgan protsessni turli xarakteristikalarini xisoblab
topadi. 
Imitatsion modellashtirish quyidagi bosqichda olib boriladi: 
1. O’rganilaetgan jaraenni akslantiruvchi sonlar va ularing yuz berish 
extimolliklari asosida taksimot funktsiyasi grafigi tuziladi. jaraenning tasodifiy 
o’zgaruvchisi kiymatini abtsissalar o’ki bo’yicha, ularga mos extimolliklarini esa
ordinatalar uki bo’yicha kuyiladi; bu eksperimental nuqtalar bo’yicha sillik 
chizik yoki sinik chizik utkaziladi.( aniklik bu usulda yuqori emas ). 
2. Biror usul bilan 00 bilan 99 o’rtasida tasodifiy sonlar tanlanadi: agar 
ularni tasodifiy sonlar jadvalidan olinadigan bo’lsa, uni ixtiyoriy biridan boshlab 
biror tartibda ketma-ket orada qoldirmasdan olish kerak 
3. Olingan tasodifiy sonlar щam ordinata uki bo’yicha kuyiladi, bu 
sonlardan taksimot funktsiyasi grafigi bilan kesishguncha gorizontal chizik 
tortiladi, kesishgan nuqtadan esa abtsissa ukiga perpendikulyar tushiriladi.

---

Perpendikulyarni abtsissalar uki bilan kesishgan nuqtasini tajriba yuli bilan 
aniklangan miqdorlar taksimot qonuni bilan bir xil taksimot qonuniga ega bo’lgan 
tasodifiy miqdor sifatida qabul qilinadi. 
Bu oxirgi olingan tasodifiy miqdor imitatsion model bilan 
aniklangan sunьiy tajriba natijasidir. Uning yerdamida turli operatsiyalarni 
tekshirishda va ularni effektini baxolashda foydalaniladi.