3-mavzu. O‘zgarmas tok elektr mashinalari. Asinxron va sinxron mashinalar. Reja

n

π

π

 

bundan 

.

60

1

Ρ

=

f

n

 

      

demak, magnit maydonining aylanish tezligi o‘zgaruvchan tok chastotasiga 

va juft qutblar soniga bog‘liq ekan. Aylanuvchan magnit maydonining yo‘nalishini 

o‘zgartirish (reverslash) uchun fazalar ketma-ketligining tartibi o‘zgartiriladi, ya’ni 

stator chulg‘amlarining manbaga ulanadigan S1, S2, S3 bosh uchlaridan istalgan 

ikkitasining o‘rni almashtiriladi. 

      

Sanoat chastotasi (f1=50 Gs) da aylanuvchan magnit maydonining aylanish 

tezligi 

p

n

3000

1

=

  bo‘ladi. Agar p =1, 2, 3, 4, 5, 6 bo‘lsa, aylanuvchan magnit 

maydonining aylanishlar tezligi (soni) mos holda 3000, 1500, 1000, 750, 600, 500 

ayl/min ni tashkil etadi. 

     Odatda, dvigatelning pasportida rotorning nominal aylanishlar soni (n1=nnom) 

ko‘rsatilgan bo‘ladi. Aylanuvchan magnit maydonining sinxron tezlik qiymatini 

bilish uchun nnom ga eng yaqin katta tezlik qiymati qabul qilinadi. Masalan, 

nNOM = 2860 ayl/min ga, n1=3000 ayl/min, n

nom

  =1460 ayl/min ga, n1=1500 

ayl/min mos keladi. 

Asinxron dvigatelning ishlash prinsipi 

      

Statorda n1 tezlik bilan aylanayotgan aylanuvchan magnit maydonining 

oqimi F1 rotor chulg‘amlarini kesib o‘tib, elektromagnit induksiya qonuniga 

asosan, rotor chulg‘amlarida EYuK induksiyalaydi. EYuK, o‘z navbatida, rotor 

tokini hosil qiladi. 

     Rotor toki, o‘z navbatida, rotor chulg‘ami atrofida F2 magnit oqimini hosil 

qiladi. Uning yo‘nalishi esa “parma” qoidasi bo‘yicha aniqlanadi. Rotor 

chulg‘amining magnit oqimi F2 statorning magnit oqimi F1 ga qo‘shilib, 

dvigatelning umumiy magnit maydoni oqimini hosil qiladi. Natijada 

deformatsiyalangan magnit maydonida joylashgan rotor chulg‘amlariga 

ko‘rsatilgandek F juft kuch ta’sir eta boshlaydi. Bu kuchning yo‘nalishi chap qo‘l  

qoidasiga ko‘ra aniqlanadi.     Shunday qilib, shimoliy N qutb ostida joylashgan 

barcha o‘tkazgichlarga ta’sir etuvchi kuchning yo‘nalishi, janubiy S qutb ostida 

joylashgan o‘tkazgichlarga ta’sir etuvchi kuch yo‘nalishiga qarama-qarshi bo‘lib, 

juft kuch yuzaga keladi. Mazkur juft kuch ta’sirida rotor n2 tezlikda, aylanuvchan 

---

magnit maydonining aylanish yo‘nalishida aylana boshlaydi. Ammo rotorning 

aylanish tezligi n2 statorning aylanuvchan magnit maydonining aylanish tezligidan 

kichik bo‘ladi. 

     Agar stator magnit maydoning aylanish tezligi va  rotorning aylanish tezligi 

o‘zaro tenglashdi (n1=n2) desak, u holda aylanuvchan magnit maydonining kuch 

chiziqlari rotor chulg‘amlarini kesib o'tmaydi va natijada rotorda EYuK 

induksiyalanmaydi. Bunda rotor toki i2 va kuch F nolga teng bo‘ladi. Bunday 

sharoitda rotor inersiyasi bo‘yicha harakatni davom ettirib, podshipniklaridagi va 

havo bilan ishqalanish tufayli rotorning tezligi kichikroq, ya’ni n2 

Aylanuvchan magnit maydoni tezligining rotorning aylanish tezligiga teng 

bo‘lmasligi tufayli (n2 

< n1) bunday  elektr mashinalar asinxron (tezliklari bir xil 

emas) mashinalar deb nomlangan. Rotorning sirpanishi va aylanish tezligi. Rotor 

aylanish tezligining stator magnit maydonining aylanish tezligidan orqada qolishi 

rotorning sirpanishi deyiladi va u lotincha S harfi bilan belgilanib, quyidagicha 

ifodalanadi: 

%

100

.

1

2

1