3-mavzu. O‘zgarmas tok elektr mashinalari. Asinxron va sinxron mashinalar. Reja

m

C

m

I

I

I

−

=

    bo‘ladi. Ushbu faza toklari 

hosil qilgan MYuK larning qiymatlari: F

A

 =F

m

 , F

B

 =F

C

 =-

.

2

m

F

 

      

Faza chulg‘amlarida hosil bo‘lgan MYuK ning yo‘nalishi o‘ng qo‘l  qoidasi 

bo‘yicha aniqlanadi. Uch fazali tok hosil qilgan umumiy MYuK ning qiymati har 

bir faza toklari hosil qilgan MYuK larning geometrik yig‘indisiga teng, ya’ni 

                        F

2

 =F

A

 +F

B

 +F

C

 =

2

3

F

m

  

Vaqt T/3 qiymati o‘zgargandan keyin, ya’ni t2=t1+

3

2

π

 da faza chulg‘amlari orqali 

o‘tayotgan toklarning qiymati va  yo‘nalishi o‘zgarib, iA=iC=-

2

m

I

  va iB=Im 

bo‘ladi. Shu vaqtdagi umumiy magnit maydoni oqimining yo‘nalishi va qiymati 

9.11-rasm, b da ko‘rsatilgandek aniqlanadi.   Bunda   F

E

  =F

A

  +F

B

  +F

C

  =

2

3

F

m

  

bo‘lib, uning yo‘nalishi V-U chulg‘am o‘qiga perpendikulyar ekanligiga ishonch 

hosil qilish mumkin        

      

Yuqorida keltirilgan sharoitlardan birortasi bajarilmasa, aylanuvchan magnit 

maydoni hosil bo‘lmaydi. 

      

Aylanuvchan magnit maydonning tezligi. Ma’lumki, chulg‘amlardan uch 

fazali tok o'tganda bir juft qutbli (r=1) magnit maydoni hosil bo‘ladi. Bunday 

magnit maydoni o‘zgaruvchan tokning bir davri mobaynida bir marta to‘liq 

aylanadi. Chulg‘amlar sonini shunday tanlash mumkinki, bunda juft qutblar soni 

ikki, uch (p=2,3…) va hokazo bo‘lishi mumkin. 

Bu yerda chulg‘amlar soni avvalgiga nisbatan ikki marta ko‘p  bo‘lib, maxsus 

sxema bo‘yicha ulangan. Agar statorning chulg‘amlari bilan birgalikda sirtini 

yoyib  chulg‘amlarning ulanish sxemasini va chulg‘amlardagi toklarning 

yo‘nalishini ko‘radigan bo‘lsak (t=t1 vaqt uchun), u holda qo‘shni har uch 

o‘tkazgichdagi toklarning yo‘nalishi mos tushadi va bu toklar hosil qilgan magnit 

---

maydoni to‘rt qutdli  (yoki ikki juft qutbli) bo‘ladi (9.10-rasm). Bizning misolda 

bir juft qutb stator aylanmasini yarmini egallaganligi uchun o‘zgaruvchan tokning 

bir davri mobaynida aylanuvchan magnit maydrni stator aylanmasining yarimiga 

buriladi. Agar magnit maydoni r juft qutblar soniga ega bo‘lsa, aylanuvchan 

magnit maydoni 1/r bo‘lakka buriladi. U holda aylanuvchan magnit maydonining 

burchak tezligi  

ω1=

.

2

Tp

π

  Agar T=

ω

π

2

1 =

f

 ekanligi hisobga olinsa,    

Ρ

=

=

Ρ

ω

π

πω

ω

2

2

1

 

      

Agar aylanuvchan magnit maydonining burchak tezligi 

ω1 ni aylanish tezligi 

n1 bilan, burchak chastota 

ω  ni esa o‘zgaruvchan tok chastotasi f1 orqali 

ifodalasak, quyidagiga ega bo‘lamiz:  

,

2

60

2

1

1

Ρ

=

f