3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

Aktiv schyotlar
Kontraktiv schyotlar
0410	Patentlar, litsenziyalar va nou-xau	0510	Patentlar, litsenziyalar va nouxaularning amortizatsiyasi
0420	Savdo markalari, tovar belgilari va sanoat namunalari	0520	Savdo markalari, tovar belgilari va sanoat namunalarining amortizatsiyasi
0430	Dasturiy ta’minot	0530	Dasturiy ta’minotning amortizatsiyasi
0440	Yerdan va tabiiy pesurslardan foydalanish huquqi	0540	Yerdan va tabiiy pesurslardan foydalanish huquqining amortizatsiyasi
0450	Tashkiliy harajatlar	0550	Tashkiliy harajatlarning amortizatsiyasi
0460	Franchayz	0560	Franchayzning amortizatsiyasi
0470	Mualliflik huquqlari	0570	Mualliflik huquqlarining amortizatsiyasi
0480	Gudvil
0490	Boshqa nomoddiy aktivlar	0590	Boshqa nomoddiy aktivlarning amortizatsiyasi

0410-0490 «Nomoddiy aktivlar hisobi schetlari»ning debetida ularning boshlang‘ich qiymatini oshishiga olib keluvchi operatsiyalar (masalan, yangi nomoddiy aktivlarni sotib olinishi, ularni bepul kelib tushushi, qayta baholanishi, inventarizatsiyada aniqlangan ortiqchalar), kreditida esa nomoddiy aktvlarning boshlang‘ich qiymatini kamayishiga olib keluvchi operatsiyalar (masalan, ularni sotilishi, bepul berilishi, hisobdan chiqarilishi, aniqlangan kamomadlar) quyidagi buxgalteriya yozuvlari bilan aks ettiriladi.

№	Operatsiyaning mazmuni	Debet schet	Kredit schet	Yozuvga asos bo‘luvchi hujjat
1.	Nomoddiy aktivlar sotib olinganda	0410-	0830	Shartnomalar,
		0490		schet-fakturalar
2.	Ilmiy tadqiqot va tajriba konstruktorlik ishlanmalari natijasida qabul qilingan nomoddiy aktivlarning xaqiqiy tannarxiga	0410- 0490	3190	Loyiha-smeta hujjatlari, dalolat-nomalar
3.	Bepul kelib tushgan nomoddiy aktivlarning ekspert yuli bilan belgilangan qiymatiga	0410- 0490	8530	Shartnoma, dalolatnoma, schet-faktura
4.	Ta’sis badali sifatida kirim qilingan nomoddiy aktivlarning kelishuv bahosidagi qiymatiga	0410- 0490	4610	Ta’sis shartnomasi, dalolatnoma, schet- faktura
5.	Inventarizatsiyada aniqlangan ortiqcha nomoddiy aktivlarning qiymatiga	0410- 0490	9390	Qaror, dalolatnoma
6.	Nomoddiy aktivlarni sotilishi va bepul berilishida : -sotish qiymatiga -QQS summasiga -boshlang‘ich qiymatga -eskirish summasiga -olingan foydaga -ko‘rilgan zararga	4010 9220 9220 05100590 9220 9430	9220 6410 04100490 9220 9320 9220	Shartnoma, Schet-faktura, dalolatnoma
7.	Nomoddiy aktivlar moliyaviy investitsiyalar sifatida kiritilganda: -kelishuv qiymatiga -boshlang‘ich qiymatiga -eskirish summasiga -QQS summasiga -olingan foyda summasiga	06100690 9220 05100590 9220 9220	9220 04100490 9220 6410 9320	Shartnoma, Schet-faktura, dalolatnoma
8	Gudvil korxona harajatlari evaziga hisobdan chiqarilganda	Hara-jat schyotlari	0480	Raschet
9.	Inventarizatsiyada kamomad aniqlanganda -boshlang‘ich qiymatga -eskirish summasiga -kamomad summasiga	9220 05100590 470	04100490 9220 9220	Dalolatnoma, qaror

BXMS № 7 «Nomoddiy aktivlar» ga muvofiq nomoddiy aktivlar har yilning oxirida yakuniy hisobot tuzish oldidan inventarizatsiyadan o‘tqazilishi lozim.
Bundan tashqari ular qayta baholashda, korxonada reorganizatsiya (birlashish, bo‘linish) yuz berganda, korxona tugatilganda inventarizatsiya qilinadi. Nomoddiy aktivlarni inventarizatsiyasini o‘tqazish BXMS № 19 «Invetarizatsiyani tashkil qilish va o‘tqazish»da belgilangan tartib bo‘yicha amalga oshiriladi.
Nomoddiy aktivlarning qiymati oshirilganda inventarizatsiya qaydnomasi ma’lumotlari asosda quyidagi buxgalteriya yozuvlari qilinadi:

• 
  Boshlang‘ich qiymat oshirilganda
  

Debet 0410-0490 «Nomoddiy aktvlar hisobi schetlari»
Kredit 8510 «Aktivlarni qayta baholash bo‘yicha tuzatishlar»

• 
  Boshlang‘ich qiymat kamaytirilganda
  

Debet 8510 «Aktivlarni qayta baholash bo‘yicha tuzatishlar»
Kredit 0410-0490 «Nomoddiy aktvlar hisobi schetlari»
Nomoddiy aktivlarning analitik hisobi moddiy javobgar shaxslar bo‘yicha har bir inventar ob’ektning kodi (tartib nomeri) bo‘yicha kartochkalarda yoki kitobda yuritiladi. Ushbu kartochka va kitoblar nomoddiy aktivlar kelib tushganda ochiladi va ularning butun foydali xizmat muddati davri davomida saqlanadi.
Nomoddiy aktivlarga eskirish hisoblashda quyidagi omillar asos qilib olinadi:

• 
  Foydali xizmat muddati;
  
• 
  Korxonaning ustav faoliyatining muddati;
  
• 
  Nomoddiy aktivning jismoniy va ma’naviy eskirish harakteri;
  

Foydali xizmat muddatini hisoblash mumkin bo‘lgan nomoddiy aktivlar uchun yillik eskirish summasi ularning amortizatsiyalanadigan qiymatini foydali xizmat yillar soniga bulish yo‘li bilan topiladi. Topilgan summani 12 ga bo‘lib, har oylik eskirish summasi harajatlar schyotlariga olib boriladi.
Foydali xizmat muddatini aniqlash qiyin bo‘lgan nomoddiy aktivlar bo‘yicha xizmat muddati eng ko‘pi bilan 5 yil qilib, lekinda korxona ustav faoliyati muddatidan ko‘p bo‘lmagan mudddatga, belgilanadi (BXMS № 7).
BXMS № 7 ga muvofiq, nomoddiy aktivlarga amortizatsiya
(eskirish) hisoblash xuddi asosiy vositalar singari bir maromli, bajarilgan ish hajmiga proporsional, xizmat yillari sonlari yig‘indisiga proporsional (kumulyativ) va kamayib boruvchi qoldiq qiymatdan hisoblab topish usullari bo‘yicha amalga oshiriladi. Tanlangan usul (usullar) korxonaning hisob siyosatida ko‘rsatilgan bo‘lishi lozim. Asosiy vositalar kabi nomoddiy aktivlar amortizatsiyasini hisoblashda Soliq Kodeksi negiziga bir maromda hisoblash usuli olingan, qolgan usullar bo‘yicha hisob-kitoblarda aniqlangan me’yordan ortiqcha summalar foyda solig‘i bazasiga qayta qo‘shiladi va shu yo‘l bilan soliqga tortiladi.
Har hisobot yili oxirida nomoddiy aktivlarning foydali xizmat muddati qayta ko‘rib chiqilishi va shunga mos ravishda amortizatsiya (eskirish) me’yori o‘zgartirilishi mumkin ( BXMS № 7).
Nomoddiy aktivlar bo‘yicha amortizatsiya (eskirish) ni hisoblanishi ularning ishlatish maqsadiga ko‘ra 0510-0590-schetlarning kreditida va harajatlar schetlarining ( 2010, 2310, 2510, 2710, 3110,9410,9420 ) debetida aks ettiriladi. 0510-0590 schetlarning debetida nomoddiy aktivlarni sotilishi, bepul berilishi, hisobdan chiqarilishi, kamomadlari va ta’sis badali sifatida kiritilishi munosabati bilan ularga to‘g‘ri keladigan jamlangan eskirish summasini kamaytirish aks ettiriladi. Bunda 9220 «Boshka aktivlarni sotilishi va turli chiqimlari», 0480 «Gudvil», 8510 «Aktivlarni qayta baholash bo‘yicha tuzatishlar» schyotlari kreditlanadi.
Nomoddiy aktivlar amortizatsiyasining analitik hisobi har bir nomoddiy aktiv bo‘yicha kartochkalarda yoki kitobda olib boriladi.
Moliyaviy investitsiyalar – bu korxonaning boshka korxonalarga ularning kuvvatini oshirish va buning evaziga kelgusida uzi ham moddiy naf kurish , kushimcha daromad olish maksadida kiritgan mablaglari majmuasi.
Moliyaviy investitsiyalarni turlicha belgilariga qarab tasniflash mumkin bo‘ladi.
Muddatiga ko‘ra moliyaviy investitsiyalar uzoq muddatli va qisqa muddatli investitsiyalarga bo‘linadi. Uzoq muddatli moliyaviy investitsiyalar deganda, BXMS № 12 «Moliyaviy investitsiyalarning hisobi» ga muvofiq, 12 oydan ko‘p muddatga kiritilgan mablag‘lar tushuniladi. Ushbu muddatdan kam vaqtga kiritilgan mablag‘lar qisqa muddatli moliyaviy investitsiyalar deb ataladi.
Kiritilish yo‘nalishiga ko‘ra moliyaviy investitsiyalar xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning turlari bo‘yicha alohida guruhlarga ajratiladi. Jumladan, uzoq va qisqa muddatli moliyaviy investitsiyalar ushbu belgisiga ko‘ra quyidagi guruhlarga ajratiladi:

• 
  Aksionerlik jamiyatlariga kiritilgan moliyaviy investitsiyalar;
  
• 
  Banklarga kiritilgan moliyaviy investitsiyalar;
  
• 
  Sho‘’ba korxonalarga kiritilgan moliyaviy investitsiyalar;
  
• 
  Qo‘shma korxonalarga kiritilgan moliyaviy investitsiyalar;
  
• 
  Qaram jamiyatlarga kiritilgan moliyaviy investitsiyalar;
  
• 
  Boshqa turdagi korxonalarga kiritilgan moliyaviy investitsiyalar.
  

Ko‘rinishi bo‘yicha barcha moliyaviy investitsiyalarni quyidagi guruxlarga ajratish mumkin:

• 
  Qimmatli qog‘ozlarga kiritilgan investitsiyalar;
  
• 
  Qarz sifatida kiritilgan investitsiyalar;
  
• 
  Kredit sifatida kiritilgan moliyaviy investitsiyalar;
  
• 
  Ta’sis badali sifatida kiritilgan investitsiyalar;