3. Moddiy nukta dinamikasi

Mavzu. Moddiy nuktalar mexanikasi.
Reja:
1. Sanok sistemasi
2. Moddiy nukta kinematikasining elementlari.

3. Moddiy nukta dinamikasi.

4. Impuls va uning saklanish konuni.


1. Sanok sistemasi.
Nyuton tomonidan asos solingan va biz ushbu bobda urganmokchi bulgan mexanikada – klassik mexanikada fazo bir jinsli (ya’ni barcha nuktalari fizik jixatdan teng kiymatli) va izotrop (ya’ni turli yunalishlardagi xususiyatlari bir xil) deb kabul kilinadi. Bir jinsli va izotrop fazoda koordinata uklarining boshini (O nuktani) biror sanok boshlanadigan jism bilan boglaylik. U xolda ixtiyoriy M jism (masalan, futbol tupi)ning vaziyatini uchta koordinata – x, u, z lar belgilaydi.












1-rasm
M jismning fazodagi vaziyatini mazkur jism koordinatalar boshidan kanday masofa uzoklikda va kaysi yunalishda joylashganligini ifodalaydigan kattalik bilan xam aniklash mumkin. Bu kattalik radius-vektor deb ataladi, u koordinata boshini nuktaviy jism bilan birlashtiruvchi vektordir. Radius-vektorning moduli r kesma bilan, yunalishi esa φ burchaklar yordamida ifodalanadi. Bu ikkala koordinatalar sistemasi – jism vaziyatini koordinatalar va radius-vektor orkali ifodalash ekvivalentdir. Xakikatan:

1. 
   sferik koordinatalar – r,v,φ lardan Dekart koordinatalari - x, u, z larga kuyidagi ifodalardan foydalanib utish mumkin:
   

x = r sin v cos φ,
y = r sin v sin φ,
z = r cos v.

2. 
   x, u, z lardan r,v,φ larga utish uchun kuyidagi ifodalardan foydalanish kerak:
   

Jism xarakatini ifodalash uchun zarur bulgan yana bir tushuncha – vaktdir.
Jismning fazodagi vaziyatini belgilash uchun foydalaniladigan koordinatalar sistemasi va vaktni kayd kilishda kullaniladigan asbob – soat birgalikda sanok sistemasi deb ataladi.