3. Murakkab hisoblash ishlarini bajarish. Moliyaviy hisoblashlarning modellari va metodlari Moliyaviy-iqtisodiy hisoblashlarning modellari va metodlari

foiz – ixtiyoriy shakldagi qarz sifatida beriladigan puldan olinadigan absolyut foyda;

foizli stavka – foizda yoki kasr ko’rinishida hisoblanadigan vaqtning fiksirlangan intervalida olinadigan nisbiy foyda;

hisoblash davri – foizli stavka hisoblanadigan vaqt intervali;

foizlarni kapillashtirish – hisoblangan foizlarni asosiy to’lovga qo’shish;

ko’payish – kapitallashtirish natijasida boshlang’ich to’lovni ko’payishi;

diskontirlash – qiymatni qayta hisoblash (ya’ni teskari ko’payish).

Moliyaviy hisoblashlarda quyidagi foizli stavkalar farqlanadi:

• 
  foizlarni hisoblash uchun bazaga bog’liq holda – oddiy va murakkab;
  
• 
  ko’payish - hisoblash tamoyili bo’yicha, ya’ni dekursiv va hisobli, ya’ni antisipativli.
  
• 
  shartnoma davomidagi qiymatning turg’unligida – fiksirlangan va suzuvchi.
  

Moliyaviy operasiyalarning asosiy modellari
Ixtiyoriy shakldagi qarz ko’rinishidagi pul to’lovidan foizni hisoblash usullari foizli stavkalarning turli ko’rinishlarini aniqlaydi.
Foizlar ularni hisoblash bazasi bilan farqlanadi. Foizlarni hisoblash uchun o’zgaruvchan baza ketma-ket ishlatilganda baza siffatida ko’paytirish yoki diskontirlash natijasida olinadigan to’lov olinadi.
Hisoblashning doimiy bazasida oddiy foizli stavkalar, o’zgaruvchan bazada murakkab foizli stavkalar ishlatilatiladi.
Oddiy foizli stavkalar. Oddiy foizli stavkalar asosidagi moliyaviy hisoblash modellaring asosiy turlarini ko’rib chiqamiz.
Oddiy foizli stavka bo’yicha ko’paytirish. Bu operasiyani bajarishda quyidagi ifodalar va formulalar ishlatiladi:
I – ssudaning barcha muddati bo’yicha foizlar;
P – qarzning boshlang’ich to’lovi;
S – ssuda muddatining oxirida qarzning ko’paygan to’lovi;
i – ko’payish stavkasi (o’nlik kasr ko’rinishida);
n – ssuda muddati (odatda yillar);
t – ssuda kunlari soni;
K – yildagi kunlar soni;


Odatda oddiy foizli stavka bo’yicha ko’payishga qisqa muddatli ssudani (bir yilgacha) berishda yoki foizlar qarz to’loviga qo’shilmasdan, kreditorga davriy berishda murojaat qilinadi.
Hisoblash variantini tanlash quyiagicha tanlanadi:

• 
  yilning bazaviy davomiyligi (K = 360 kunlar – oddiy yoki tijorat foizlari va K = 365, 366 kunlar – aniq foizlar);
  
• 
  oydagi bazaviy kunlar soni (kalendar kundarining 30 kuni yoki aniq soni);
  
• 
  aralash kalendar davrida foizlarni hisoblashni taqsimlash (foizlarning umumiy soni aniq sanalarga mos ravishda ketma-ket davrlar bilan bo’linadi);
  
• 
  o’zgaruvchan stavkalar soni (ko’payish to’lovi har bir o’zgaruvchi stavkaning uzunligi bilan hisoblanadi);
  
• 
  mablag’ qo’yish vositalarining shartlari.
  

Mablag’ qo’yish vositalari o’zida berilgan muddat davomida oddiy foizli stavkalar bo’yicha bir necha bor ketma-ket ko’payishini tasvirlaydi. Ssudaning butun muddati bo’yicha qo’payish to’lovi:

bu yerda n_t - ssuda muddatining davomiyligi; i_t – mablag’ qo’yish stavkasi.
Agar hisoblash va stavka davrlari o’zgarmasa, qo’paygan to’lov quyidagicha bo’ladi:

bu yerda m – mablag’ qo’yish soni.