3-tema. Audit standartlari auditorlıq iskerligin milliy standartları

Audittiń Xalıq aralıq Standartları -(AXS) (International Standarts of Auditing-ISAs)

№	INGLISSHE ATAMASI	AWDARMASI
1	2	3	4
1	100	Preface to ISAs and RSs	Audittiń xalıq aralıq standartları hám birge ámelge asırılatuǵın xızmetlerge sóz bası
2	110	GlosCAPy of terms	Atamalar sózligi
3	120	Framework of ISAs	AXSnıń uluwmalıq dúzilisi
II. RESPONSIBILITIES II. JUWAPKERSHILIK
4	200	Objectives and General Principles Governing an Audit of Financial Statements	Audittiń maqseti hám finanslıq esabat auditin tártipke salıwshı principler
5	210	Terms of audit Engagement	Audit ótkeriw boyınsha kelisiw shártleri
6	220	Quality control For audit work	Auditorlıq jumıstıń sapasın qadaǵalaw
7	230	Documentation	Hújjetlestiriw
8	240	Fraud and error	Kózboyawshılıq hám qáte
9	250	Consideration of Laws and Regulation in an Audit of Financial Statements	Finanslıq esabat auditinde Nızam hám qaǵıydalardı esapqa alıw
III. PLANNING III. REJELESTIRIW
10	300	Planning	Rejelestiriw
11	310	Knowledge of the business	Biznesti biliw
12	320	Audit Materiality	Auditte áhmiyetlilik
IV.INTERNAL CONTROL IV. ISHKI QADAǴALAW
13	400	Risk Assessment and Internal Control	Qáwip-qáterdi bahalaw hám ishki qadaǵalaw
14	401	Auditing in Computer Information Systems Environment	Kompyuter maǵlıwmat sisetması (KMS) ortalıǵında audit
15	402	Audit Considerations Relating to Entitles Using Service Organizations	Xızmet kórsetiwshi shólkemlerden paydalanıwshı yuridikalq táreplerde audit ótkeriw tártipleri
V. AUDIT EVIDENCE V. AUDITORLÍQ DÁLILLER
16	500	Audit Evidence	Auditorlıq dálil
17	501	Audit Evidence-Additional Considerations for Specific Items	Auditorlıq dáliller - ayırım ózine tán máselelerdi qosımsha úyreniw
18	510	Initial Engagements-Opening Balances	Bilemshi kelisimler - baslanǵısh qaldıqlar
19	520	Analytical Procedures	Analitikalıq ámeller
20	530	Audit Sampling	Auditorlıq tańlaw
21	540	Audit of Accounting Estimates	Buxgalteriyalıq esapta bahalanatuǵın bahalıqlar
22	550	Related Parties	Baylanıslı tárepler
23	560	Subsequent Events	Keyingi jaǵdaylar
24	570	Going Concrn	Úzliksiz iskerlik
25	580	Management Representations	Hákimshiliktiń bildiriwi
VI. USING WORK OF OTHERS VI. BASQALAR JUMISÍNAN PAYDALANÍW
26	600	Using the work of another auditor	Basqa auditor xızmetinen paydalanıw
27	610	Considering the work of Internal auditor	Ishki auditor xızmeti jumısın esapqa alıw
28	620	Using the work of an expert	Ekspert xızmetinen paydalanıw
VII. AUDIT CONCLUSIONS AND REPORTINGS VII. AUDIT JUWMAǴÍ HÁM ESABATÍ
29	700	The auditor’s Report Financial Statements	Finanslıq esabat boyınsha auditorlıq esabatı
30	710	Comparatives	Salıstırılıwshı kórsetkishler
31	720	Other informations in Documents Containing Auditor Financial Statements	Tekseriletuǵın finanslıq esabat penen baylanıslı hújjetlerde sáwlelendirilgen basqa maǵlıwmatlar
VIII. SPECIALIZED AREAS VIII. QÁNIGELESTIRILGEN TARAWLAR
32	800	The auditor’s Report on Special Purpose Audit Engagements	Arnawlı auditorlıq tapsırmaları boyınsha auditorlıq juwmaǵı
33	810	The Examination of Prospective Financial Information	Prognoz qılınıp atırǵan finanslıq maǵlıwmatlardı úyreniw
IX. RELATED SERVICES IX. BIRGE KÓRSETILETUǴÍN XÍZMETLER
34	910	Engagements to Review Financial Statements	Finanslıq esabattı tekseriw boyınsha tapsırmalar
35	920	Engagements to Perform agreed –Upon Procedures Regarding Financial Information	Finanslıq maǵlıwmatlar menen baylanıslı kelisilgen ámellerdi orınlaw boyınsha tapsırmalar
36	930	Engagements to Compile Financial Information	Finanslıq maǵlıwmatlardı jıynaw boyınsha tapsırmalar
X. INTERATIONAL AUDITING PRACTICE STATEMENTS X. XALÍQARALÍQ AUDITORLÍQ ÁMELIYATÍ BOYÍNSHA NÍZAM
37	1000	Inert-Bank Confirmation Procedures	Bank ishindegi tastıyıqlaw ámelleri
38	1001	CIS-Environment-Stand-Alone-Microcomputers	Kompyuterlesken maǵlıwmat sisteması (KMS) ortalıǵı-óz aldına mikrokompyuterler
39	1002	CIS-Environment-On-line Computer System	Kompyuterlesken maǵlıwmat sisteması (KMS) ortalıǵı «ON-LAYN» rejimindegi kompyuter sistemaları
40	1003	CIS-Environment Database Systems	Kompyuterlesken maǵlıwmat sisteması (KMS) ortalıǵı maǵlıwmatlar bazası sisteması
41	1004	The relationship Between Bank Supervisors and External Auditor	Bank qadaǵalawshıları hám sırtqı auditorlar ortasındaǵı óz-ara múnásibetler
42	1005	Particular considerations in the audit of small business	Kishi biznes auditiniń ózgeshelikleri
43	1006	The audit of International Commercial Banks	Xalıq aralıq sawda bankleri auditi
44	1007	Communications with management	Hákimshilik penen qatnasıq
45	1008	Risk assessments and internal control – CIS Characteristics and considerations	Qáwip-qáterdi bahalaw hám ishki qadaǵalaw. KMS hám onıń menen baylanıslı máseleler xarakteristikası
46	1009	Computer-assisted Audit Techniques	Kompyuter járdeminde audit ótkeriw texnikası
47	1010	The audit of financial statements in the context of environment	Qorshaǵan ortalıq shárayatında finanslıq esabat auditi
48	1011	Recommendations for the head master staff and auditors concerning «problems 2000»	«Mashqala 2000» boyınsha basshılar hám auditorlarǵa másláhátler

3.2. Auditorlıq shólkemniń huqıqları, minnetlemeleri

hám juwapkershiligi
Auditorlıq shólkem ǵárezsiz xojalıq júritiwshi subyekt sıpatında «Auditorlıq iskerligi haqqında»ǵı nızamnın 6-statyasına muwapıq tómendegi huqıqlarǵa iye:

• 
  auditorlıq tekseriwdi ótkeriw boyınsha qarar qabıl etiw ushın xojalıq júritiwshi subyekttiń shólkemlestiriw hújjetleri, buxgalteriya esabı hám finanslıq esabat hújjetleri menen aldınnan tanısıp shıǵıw;
  
• 
  auditorlıq tekseriwi ótkerilip atırǵanda xojalıq júritiwshi subyekt ámelge asırıp atırǵan finans-xojalıq xızmeti menen baylanıslı hújjetlerdi tolıq kólemde alıw, sonday-aq usı hújjetlerde esapqa alınǵan hár qanday mal-múlktiń ámelde bar ekenligin hám de hár qanday minnetlemelerdiń ámeldegi jaǵdayın tekseriw;
  
• 
  auditorlıq tekseriwin ótkeriw dawamında júzege kelgen máseleler boyınsha xojalıq júritiwshi subyekttiń materiallıq juwapker adamlarınan awızeki hám jazba túsindirme xatın alıw hám de auditorlıq tekseriw ushın zárúr bolǵan qosımsha maǵlıwmatlardı alıw;
  
• 
  úshinshi shaxslar tárepinen jazba túrde tastıyıqlanǵan informaciyanı xojalıq júritiwshi subyektten alıw;
  
• 
  isenimli auditorlıq nátiyjeni dúziw ushın kerekli bolǵan barlıq informaciya xojalıq júritiwshi subyekt tárepinen usınılmaǵan jaǵdayda auditorlıq tekseriwin ótkeriwden bas tartıw;
  
• 
  auditorlıq tekseriwin ótkeriwde qatnasıwǵa auditorlar hám basqa qánigelerdi belgilengen tártipte tartıw;
  
• 
  auditorlıq shólkemi nızam hújjetlerine muwapıq basqa huqıqlarǵa da iye bolıwı múmkin.
  

Auditorlıq tekseriwdi ótkeriw boyınsha qarar qabıl etiw ushın xojalıq júritiwshi subyekttiń shólkemlestiriw hújjetleri, buxgalteriya esabı hám finanslıq esabat hújjetleri menen aldınnan tanısıp shıǵadı.

Xojalıq juritiwshi subyekttiń shólkemlestiriw hújjetleri yaǵnıy ustavı hám shólkemlestiriw shártnaması menen tanısıw auditorǵa bolajaq klientiniń yuridikalıq statusı, xızmet túri, predmeti hám shólkemlestiriwshiler tuwralı anıq kóz-qarasqa iye bolıw imkaniyatın beredi. Bunda auditor kárxananıń tiykarǵı ustav xızmeti, ustavınıń qashan hám qaysı mámleket organında dizimge alınǵanlıǵı hám de notarial shólkem tárepinen tastıyıqlanǵanlıǵına itibar beriwi kerek. Sonday-aq, shólkemlestiriw shártnamasına muwapıq shólkemlestiriwshileri kimler, olardıń yuridikalıq statusı, ustav kapitalındaǵı úlesi, finans-xojalıq iskerligi boyınsha huqıq hám minnetlemeleri menen tanısadı.

Buxgalteriya esabı hám finanslıq esabat hújjetleri menen tanısıw auditor ushın kárxanada buxgalteriya esabınıń qaysı forması (memorial-order, jurnal-order, tablica-avtomatlastırılǵan hám t.b) qollanılıwı, buxgalteri esabın júritiw hám esabat dúziwdiń qay dárejede normativlik jaqtan támiynlengenligi, uluwma finanslıq jaǵday hám basqalar boyınsha dáslepki pikirge iye bolıw múmkinshiligin beredi.

Isenimli auditorlıq juwmaǵın dúziw ushın barlıq maǵlıwmatlar xojalıq júritiwshi subyekt tárepinen berilmegen jaǵdaylarda auditor tekseriw ótkeriwden bas tartıwı múmkin hám bul jaǵdaydı №70 «Auditorlıq esabatı hám esabat haqqındaǵı auditorlıq juwmaǵı» atlı AIMS na muwapıq «Auditorlıq shólkemniń auditorlıq juwmaq beriwden waz keshiw haqqındaǵı arzası» menen rásmiylestiriliwi múmkin.

Auditorlıq shólkemlerdiń minnetlemeleri «Auditorlıq iskerlik haqqında»ǵı nızamnıń 7-statyasında belgilengen. Onda auditorlıq shólkemi tek auditorlıq iskerlik penen ǵana shuǵıllanıwı múmkin ekenligi atap ótilgen. Usı nızamnıń 3-statyasında «Auditorlıq iskerligi degende auditorlıq shólkemleriniń auditorlıq tekseriwlerin ótkeriw hám basqa usı menen baylanıslı professional xızmetler kórsetiw boyınsha isbilermenlik xızmeti bolıp tabıladı» dep bayan etilgen.

Sonday-aq, auditorlıq shólkemge tómendegi minnetlemeler júkletiledi:

• 
  auditorlıq iskerligin ámelge asırıp atırǵanda usı Nızam hám de basqa nızam hújjetleriniń talaplarına ámel etiwi;
  
• 
  auditorlıq tekseriwge tiyisli shártnama dúziwden aldın buyırtpashınıń talabına muwapıq auditorlıq iskerlik huqıqın beriwshi tiyisli licenziyanı, auditor (auditorlar)dıń qánigelik sertifikatın usınıwı;
  
• 
  xojalıq júritiwshi subyekttiń sorawına muwapıq auditorlıq tekseriwin ótkeriw boyınsha nızam hújjetleriniń talapları haqqındaǵı, auditordıń qarsı pikirleri tiykarlanılǵan nızam hújjetleriniń normaları haqqındaǵı maǵlıwmattı usınıwı;
  
• 
  auditorlıq tekseriwin ámelge asırıwda alınǵan maǵlıwmatlardıń qupıyalıǵına ámel etiwi;
  
• 
  auditorlıq esabatında finans-xojalıq operaciyalarınıń nızamlılıǵınıń buzılıwı faktlerin hám de olardı saplastırıw boyınsha usınıslardı beriwi;
  
• 
  xojalıq júritiwshi subyektke onıń lawazımlı shaxsları hám basqa xızmetkerleri ziyan keltirilgenligin anıq tastıyıqlap turǵan faktlerdi anıqlaǵan jaǵdayda bul haqqında xojalıq júritiwshi subyekttiń administraciyasına (menshik iyelerine) xabar beriwi hám de auditorlıq juwmaǵına tiyisli bánt kiritiwi shárt. Zárúr jaǵdaylarda auditorlıq tekseriwiniń nátiyjelerin málim etiw ushın nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte qatnasıwshılardıń (akcionerlerdiń) uluwma jıynalısı shaqırılıwın talap etiw shárt.
  

Auditorlıq shólkemine nızam hújjetlerine muwapıq basqa minnetlemeler de bolıwı múmkin.

Auditorlıq shólkemniń juwapkershiligi. «Auditorlıq iskerligi haqqında»ǵı nızamnıń 8-statyasına muwapıq auditorlıq tekseriwi buyırtpashıları, xojalıq juritiwshi subyekt hám finanslıq esabattan basqa paydalanıwshılar aldında finanslıq esabat hám de xojalıq júritiwshi subyekttiń basqa finanslıq informaciya haqqında natuwrı juwmaqtan ibarat bolǵan auditorlıq juwmaqtı dúziw aqıbetinde olarǵa keltirilgen zıyan ushın juwapker boladı.

Auditorlıq tekseriwin sapasız ótkergeni yaki tiyisli dárejede ótkermegeni aqıbetinde xojalıq júritiwshi subyektke hám (yaki) auditorlıq tekseriwiniń buyırtpashısına keltirilgen zıyan, bul aqıbetinde, qoldan jiberilgen payda nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte qaplanıwı shárt.

Sonday-aq, auditorlıq shólkeminiń juwapkershiligi Ózbekistan Respublikası Puqaralıq Kodeksi 336-statyasına muwapıq eki tárepleme shártnamanı orınlamaw aqıbetinde de júzege keledi.Onda kórsetiliwinshe: eger eki tárepleme shartnamada bir tárep ózi juwapker bolǵan jaǵday sebepli onı orınlawı múmkin bolmay qalsa, ekinshi tárep, nızamda yaki shartnamada basqasha tártip názerde tutılǵan bolmasa, shártnamadan waz keshiwge hám shártnamanıń orınlanbawı sebepli keltirilgen zıyandı óndirip alıwǵa haqılı.

Auditorlıq iskerligin ámelge asırıw ushın licenziya onı bergen mámleket organı tárepinen tómendegi jaǵdaylarda biykar etiliwi múmkin:

• 
  auditorlıq shólkemi licenziyanı biykar etiw haqqında arza menen múráját etkende;
  
• 
  licenziya qálbeki hújjetlerden paydalanılǵan halda alınǵanlıǵı fakti anıqlanǵanda;
  
• 
  arnawlı wákillikli mámleket organınıń licenziya beriw haqqındaǵı qararı nızamsızlıǵı anıqlanǵanda;
  
• 
  eger auditorlıq shólkemi oǵan licenziya beriw haqqındaǵı qarar qabıl etilgenlıǵı haqqında xabarlaw jiberilgen (tapsırılǵan) waqıttan baslap úsh ay múddet ishinde arnawlı wákillikli mámleket organına licenziya ushın mámleketlik bajı tólengenligin tastıyıqlawshı hújjetti tapsırmaǵan yaki licenziya shártnamasın imzalamaǵan bolsa.
  

 «Auditorlıq iskerligi haqqında»ǵı nızamnıń 3 bántinen