|
2.Sóylesiw stili hám onıǹ ózgeshelikleri
Sóylesiw stili adamlardıń pikir alısıwında, sóylesiwinde paydalanıladı. Sonlıqtan da sóylesiw eń keminde eki adam arasında dialog formasında bolıp, oǵan solardıń ekewi de qatnasadı.
Sóylesiw stilinde basqa stillerdegidey burınnan qáliplesken ólshemler bolmaydı. Sóylesiwge qatnasıwshılar ulıwma xalıqlıq tilden ózleriniń qálewi, tańlawı boyınsha paydalana beredi. Hár qanday sóylesiw belgili bir jaǵdayǵa, situaciyaǵa baylanıslı bolıp keledi. Sóylesiw stiliniń eki túrin ajıratıwǵa boladı:
1. Radıo, televideniede diktor, reporter, kommentatorlardıń, jıynalıslardaǵı bayanatshılardıń sóylewi. Bunday sóylew jazba ádebiy tilge tiykarlanıp, onıń ólshemlerın saqlaydı;
2. Ápiwayı óz ara sóylesiw. Bunday sóylesiw bir qansha ózgesheliklerge iye boladı.
Sóylesiw stiliniń fonetika - intonaciyalıq ózgeshelikleri. Sóylesiw stilinde sózlerdiń aytılıwı, sóylew intonaciyası úlken xızmet atqaradı. Sóylew procesinde: a) sózdegi ayırım sózler orın almasıp qollanıla beredi, yaǵnıy dublet sózler (variantlar) ajıratılmaydı: bes-besh, jaman-yaman, japraq-japıraq, topraq-topıraq, aylanıw-aynalıw; b) ayırım sesler túsip qaladı: ákepti (alıp kelipti), kelipek (kelip edik).
Sóylesiw stiliniń leksika-frazeologiyalıq ózgeshelikleri: 1.Turmısta aktiv qollanıtatuǵın sózler kóbirek paydalanıladı: sen, biz, kel, ket, adam, kóshe, hawa, shıq, bala, jumıs, kesh, erte h. t.b. 2. Kópshilik sózler ekspressivlik mánige iye boladı. Mısalı: qurttayıńnan úyrengen talabıń menen qalay xoshlasasań? (S.Jumaǵulov). Qullası, dákeńdi birew sıylar, birew qorqıp degendey, húrmetleydi. Amanlıq bolsa, ol jarın pitkerip, elge náhán bolıp qaytadı (O.Ábdiraxmanov). 3.Evfemizmler kóbirek qollanıladı: kózli bolıw, jaman awırıw, jas bosanıw. Mısalı: Baragór, aǵası. (K.Sultanov). 4. Sózler awıspalı mánide jiyi ushırasadı: Wáy, onı qatıraman ǵoy (O.Ábdiraxmaov).
Sóylesiw stiliniń morfologiyalıq ózgeshelikleri. 1. Subyektiv máni bildiriwshi formalar keńnen qollanıladı. Mısalı: Ospanjan, túrgele ǵoy, aǵań keldi, balam (K.Sultanov). Qalay, qızalaq aman júrme? (K.Sultanov). 2. Sóylew tiline tán feyil formaları da kóbirek qollanıladı: Baradı ma? (bara ma dewdiń ornına), alǵanbısız-alǵansız ba? 3.Sóylew tili ushın tán bolǵan tańlaqlar hám janapaylar kóplep qollanıladı. Mısalı: Tuw, ne degen zeriktirerli gápler-á. Pay, sen-ám bir, japalaq basqa, átshók basqa qus ǵoy (O.Ábdiraxmanov).
Sóylesiw stiliniń sintaksislik ózgeshelikleri. 1. Óz ara sóylesetuǵın adamlar biri-birine óziniń pikirlerin geyde ım menen de, siltew menen de jetkeriwi múmkin. Al geyde sóylesiwshiler arasındaǵı sózler gápte túsirilip te aytıla beredi. Sonlıqtan da sóylew tilinde tolıq emes gápler, sóz-gápler kóplep ushırasadı. Mısalı: - Basqa adamlar sizlerdi quwatladı ma? Quwatlamadı (T.Qayıpbergenov).
- Burında da túnde suwǵaratuǵın ba edińiz?
- Álbette (T.Qayıpbergenov).
2. Soraw gápler qısqartılıp qollanıladı: Atıńız? Familiyańız? Adresińiz?
Solay etip, sóylesiw stili óziniń funkciyası hám awızeki formada qollanılıw ózgesheliklerine qaray tildiń basqa stillerinen ajıralıp turadı. Biraq bul stilde basqa stildiń elementleri de (terminler, kancelyarizmler) qollanıla beredi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
