3 Yirtqich qushlarning yoppasiga qirilishi qur va kuropatka kabi qushlaniing kamayishiga olib keladi

% §' ■.

37. V.I.Veiiaadski5f fikrkha biosferani oTEgartkuvchi kuchisjiatidall asosiy rolnhmmabajaradi'’ I

A)Tirik modda B) Qattiq inodda ii

C) Radioaktiv modda

D) Biogen va abiogen hosil bo'lgan modda

38. Tirik organizmlarning energtik funksiyasiga xos bo'lgan xususiyat qaysi javobda berilgan?

A) Ekotizimlarda yo’qotilgan energiya o’mining qoplanishi va biosferada hayot davomiyligi ta'minlanadi.

B) Tirik organizmlar tashqi muhitdan biogen elementlami to’playdi.

C) Biogen, biogen va abiogen hosil bo’luvchi moddaiar paydo bo’ladi.

D) Atmosfera gazlar tarkibi, birlamchi ocean suvi tarkibi o’zgaradi.

39. Tirik organizmlarning destruktiv fiinksiyasiga xos bo’lgan xususiyat qaysi javobda berilgan?

A) Ekotizim!arda yo’qotilgan energiya o'mining qoplanishi va biosferada hayot davomiyligi ta’minlanadi.

B) Tirik organizmlar tashqi muhitdan biogen elementlami to'playdi,

C) Biogen, biogen va abiogen hosil bo’luvchi moddalar paydo bo’ladi.

D) Atmosfera gazlar tarkibi, birlamchi okean suvi tarkibi o’zgaradi

40. Tirik organizmlarning konsentratsiyalash funksiyasiga xos bo'lgan xususiyat qaysi javobda berilgan?

A)Ekotizimlarda yo'qotilgan energiya o’rnining qoplanishi va biosferada hayot davomiyligi ta'minlanadi.


B) Tirik organizmlar tashqi muhitdan biogen elementlami to’playdi.

C) Biogen, biogen va abiogen hosil bo’luvchi moddalar paydo bo’ladi.

D) Atmosfera gazlar tarkibi, birlamchi ocean suvi tarkibi o’zgaradi

41. Tirik organizmlaming destruktiv funksiyasiga xos bo’lgan xususiyat qaysi javobda berilgan?

A) Ekotizimlarda yo’qotilgan energiya o’mining qoplanishi va biosferada hayot davomiyligi ta’minlanadi.

B) Tirik organizmlar tashqi muhitdan biogen elementlami to’playdi.

C) Biogen, biogen va abiogen hosil bo’luvchi moddalar paydo bo’ladi.

D) Atmosfera gazlar tarkibi, birlamchi ocean suvi tarkibi o’zgaradi

42. Tirik moddalar tarkibidagi qaysi elementlar anorganik tabiatga nisbatan yuqori bo’ladi?

A) H, C, N, 0, Na, Mg, Cr, S, Cl, K, Ca

B) H, C, N, O, Na, Mg, Cr, S, Cl, K, Fe

C) H, C, N, O, Na, Mn, Cr, S, Cl, K, Ca

D) H, C, N, O, Na, Mn, Cr, S, Cl, K, Fe

43. Qaysi organizmlar kremniy to’playdi?

LBulutlar. 2. Diatom suvo’tlar. 3,Qo’ng’ir suvoTlar,

4.Nursimonlar. 5. Umurtqalilar skeleti.

A) 1,2,3,4 B) 1,3,5,6 C) 1,2,4 D)3,4

44. Qaysi organizmlar yod elementi to’playdi?

: LBulutlar. 2. Diatora suvo’tlar, 3.Qo’ng’ir suvo'tlar. < 4.Nursimonlar. 5.l€murtqalilar skeleti. I-

;4|l,2.3,4 B) l,3,5,6 0 1.2,4 D)3

45,Or^nizraianu;Cr to’playdiganlarni {!) ga va J ni |

to'playdiganlarni (:li) ga tering.

I Bulutlar. 2. Diatom suvo’tlar. 3.Qo’ng’ir suvo'tlar. 4.Nursimonlar. 5. Umurtqalilar skeleti A)l-2,l,4 11-3 B) 1-2,1,5 11-3

C) 1-1,4 11-3,5 D) 1-1,4 11-3,1

46. .Organizmlami Cr to’playdiganlami (1) ga va P ni to’playdiganlarni (II) ga tering.

LBulutlar. 2. Diatom suvo’tlar. 3.Qo’ng’ir suvo’tlar, 4.Nursimonlar. 5. Umurtqalilar skeleti A)I-2,1,4 II-3 B)l-2,1,4 11-5

C) 1-1,4 11-3,5 D) 1-1,4 11-3,1

47. .Organizmlarni J to’playdiganlami (I) ga va P ni to'playdiganlarni (II) ga tering.

LBulutlar. 2. Diatom suvo’tlar. 3.Qo’ng’ir suvo'tlar. 4.Nursimonlar. 5. Umurtqalilar skeleti A)I-3 II-5 B)I-5 11-3

C)I-3 11-3,5 D) 1-1,4 11-3,1

48. Nobud bo'lgan organizmlar tarkibidagi organic birikmalaming parchalanishi va minerallanishi tirik organizmlaming qaysi funksiyasiga misol bo’ladi?

A) Gaz almashish. B) Destruktiv C) Energetik D) Transport

49. Qaysi organizmlar tog’ jinslarini yemira oladi?

l.Bakteriyalar.2.Yashil suvo’tlar 3. Ko’k yashil suvo'tlar. 4. Zamburug’lar 5,Lishayniklar. 6.Bir hujayrali hayvonlar,

A) 1,5,2,3 B)3.4.6,.5 C)3.1.4.5 D)2,6,1,5


BUim


Harakat


Natija





79.0‘simlik - quyon - tulkidan iborat oziq zanjirida o‘simlik biomassasi 100 t. Agar bir tulkining massasi 10 kg bo'lsa, tulkilar populatsiyasidagi individlar sonini aniqlang,

A)10 B)20C)I00 D)1000

80. 2- va 4-tartib konsumentlarining umumiy biomassasi 1010 kg. 1-tartib konsumentlaming umumiy biomassasini aniqlang.

A)10000Kg B)100000kg C)11000 D)110000

81. Ekologik piramida qoidasidan foydalanib, dengiz ekosistemasida vazni 300 kg keladigan bitta tulen uchun oziq zanjirida qancha fitoplankton(l), mayda baliq(2), yirtqich baliq (3) kg kerak bo‘lishini aniqlang.

A) 1-30000; 2-3000;3-300

B) 1-300000 ;2-30000 ;3-3000

C) l-30000 ;2-300000 ;3-3000

D) 1-3000;2-30000;3-300000

82.0ziq zanjiri fitoplankton - baliqlar - baliqchi qushdan iborat. Baliqchi qushning massasi 1 kg (quruq moddaning ulushi 40%)ga teng. Bir yil davomida 2000 kg fitoplankton quruq massasi hosil bo‘ladigan dengizda nechta baliqchi qush oziqlanishi mumkin? A)20 B)200 C)50 D)40

83. Oziq zanjiri o‘simlik - juft tuyoqli hayvon - bo‘ridan iborat. Ekologik piramida qoidasidan foydalanib, bo‘ri oziqlanishi mumkin bo‘lgan biogeotsenozning inaydonini (m2) aniqlang. 0‘simliklar biomassasi 2000 g/m2 ga teng, organizmlar tanasi massasi uliishining 70% ini suv tashkil etadi (bo‘rining vazni 55

kg)-

A)200M-B.)850M-C)825M“P)2750M-

84. Ko‘rsliapalakning yangi tug‘ilg^n ikkita bdlasiniiiig hai' biri I g | inassaga ega. Bir oy davoniida onasi ulanii sut bilanboqdi. / fiatjjada ularning yaznf4,5 ||ga yetdi. Shu vaqt ichida ona ko‘rsliapalak qanOha liashaMtlami tutib yeydi?

irA)7000gr B)700grC)450grie)4500gr' ■: '

85. Ko‘rshapalakning yangi tug‘ilgan ikkita bolasining harbiri I g massaga ega. Bir oy davomida onasi ularni sut bilan boqdi, natijada ularning vazni 4,5 g ga yetdi. Shu vaqt ichida ona ko‘rshapalak hasharotlami tutib yedi. Shu hasharotlar oziqlanadigan o‘simliklarning massasini aniqlang.

A)7000gr B)700gr C)450gr D)4500gr

86.2- va 4-tatlib konsumentlarining umumiy biomassasi 1010 kg. 2-tartib konsumentlaming umumiy biomassasini aniqlang. A)10000Kg B)1000kg C)l 1000 D)110000






3. Ignabargli o‘rmon (tayga) uchun mos keluvchi javoblami

ajrating.

I shimoliy yarimsharda tundradan shimolroqda joylashgan.2. Yevrosiyoning shimoliy qismlari va Shimoliy Amerikani o‘z ichiga oladi. 3.Qishi uzoq va sovuq, yog‘ingarchilik miqdori ko‘p va asosan qor ko‘rinishida bo‘ladi. 4.Daraxtlar uchramaydi

5.Doimiy yashil ignabargli daraxtlar hukmronlik qiladi (pixta, kedr, qarag‘ay),6, Yirik tuyoqli hayvonlardan - shimol bug‘usi uchraydi7,yirik tuyoqli sutemizuvchi hayvonlar (los, kabarga) uchraydi 8.Qushlardan qutb boyqushi uchraydi A)l,3',5,6 B)2,4,5,7 C)2,3,5,7 D)l,3,4,6,8

7, Ushbu xususiyatlar qaysi biom uchun mos keladi?

Mayda o‘simlikxo‘r sutemizuvchilar (qunduz, olmaxon), yirtqich sutemizuvchilar (ayiq, silovsin, tulki, bo‘ri, norka)dan iborat. Bu biomlarda botqoqliklar va ko‘lIar uchraydi.

A)Tundra B)tayga

C) Mo‘tadil iqlim mintaqasining keng bargli o'rmonlari

D) Dasht

8, Mo‘tadil iqlim mintaqasining keng bargli o‘nnonlarida ignabargli daraxtlarda suvni kam bug'latish uchimqanday moslanish paydo bo'lgan?

A) barglarini to‘kadi B)Barg yuzasi kichraygan

C) barglari qalin mumdan iborat kutikula bilan qoplangan.

D) Hech qanday moslanish mavjud emas

9, Dasht biomi uchun xos bo'lmagan xususiyatlami ajrating.

I. Yirik bargli daraxtlar (buk, lipa, eman, zarang, shumtol),

butalar va o‘tlar o‘sadi.2. Asosan o‘tlar, qisinan buta va daraxtlar o‘sadi3. gepard. giyena itlari uchtaydi 4; Hayyonot orasida ^

vsuieinizuvchilardan. Ips. ayiq, silovsin. tulki. bo‘ri ucltfaydi 5; Muzlagan tuproq CB-qali daraxtlar suvn|o‘zlasbtirishi ijjyin v boladi, su\’ bug‘lajish natijasidayo‘qotilgan suv o‘nijfii to‘ldira/ olma> qoladi)::shui;sababli ayrim daraxtlar barglarini tb‘kadi 6. tuyoqli hayvpnlardan bizon. amtiiopa. sayg‘oq, kenguru. iirafa,

zebra. oqnosbroglaruchraydi: / / /

A)l,4,3 B)2.4,6 C)l,3,5 D)l,4,5

lO Quyidagi ekosistemalaming qaysi birida hayvonlardan hasharotlar ko'p uchraydi?

A)Dasht B)0'rmon C)o'tloq D)Tundra

II. 0 tloqlar qaysi hududlami o'z ichiga oladi?

A) Adir va to'qaylami

B) Pasttekisliklar, daryo qirg‘og‘idagi yerlami

C) Tog'li hududlami vacho'llami

D) Pasttekisliklar,cho' llar va tog’ li hududlami


19 TABllY EKOSISTEMALAR

I Quyidagilardan biomlarni ajrating.

LKominental sheltlar 2-okeanlar 3- Arktika tundrasi 4- alp tundrasi 5-Shimoliy ignabargli o'rmonlar 6,Sun'iy archazorlar 7. dashtlar S Bog'lar

A)l,2.3.4.5 B)3,4,5 C)2,3.4,7,8 D)3,4,5,7

2.Tundra biomi uchun mos keluvchi to'g'ri javoblarni aniqlang.

I shimoliy yarimsharda taygadan shimolroqda joylashgan.

2. Tundra (iqlim) juda ham sovuq, o‘rtacha yillik harorat 3°C

3. Daraxtlar. sekin o‘suvchi lishayniklar. yo‘sinlar (sporali o‘simliklar). past bo‘yli butalar hukmronlik qiladi 4.Bir necha haftalik qisqa yoz davomida yeming muzdan erishi bir metrdan oshmaydi. 5.Yirik tuyoqli hayvonlardan - shimol bug‘usi Lichraydi 6.qushlardan ukki va boyqush uchraydi.

A)l,2.3.4 B)l.4.5 C)2,3.4,6 D)2.4,5.6


12. Tabiiy ekosistemalar nechta tipga bo'linadi?

A)2 B)3 C)4 D)6

13. Kserofitlar o‘t o‘simliklar, qisman butalar, efemerlar ko‘p uchraydigan biomni aniqlang.

A)Sahrolar B)tropik o'rmonlar B)tayga D)Dasht

14. Tropik o‘rmonlar uchun mos keluvchi javoblami ajrating.

1 Turlar soni ko‘pligi bilan ajralib turadi. 2, Kserofiilar o‘t o‘simliklar. qisman butalar, efemerlar ko‘p uchraydi 3.harorat va yillik yog‘in miqdori yuqori darajada bo‘lgan. o‘simliklaming o‘sishi va rivojlanishi uchun barcha sharoit yetarli bo‘lgan hududlarda (Janubiy Amerika shimoli, Markaziy Amerika, Shimoliy Afrika, Hind va Tinch okeanidagi orollar) uchratish mumkiii.

4. 0‘rtacha yillik yog‘in miqdori 200-250 mm. 5.0‘simlik turlari ham jiida ko‘p,daraxtlar yarus bo‘yiab zich joylashgan.6. daraxtlarda o‘sadigan epifitlar, ildizi tuproqlarda bo‘lib. o‘zi


Bilim


Harakat


Nanja





39. Populyatsiyalar o'zini tiklab olishi uchun talab qilinadigan vaqt nima bilan belgilanadi

A. Populyatsiyalar soni orqali

B. Organizmlaming yashash uchun kurashi moslashishi orqali

C. Organizmlami ko'payish tezligi orqali

D. Organizmlardagi mimikriya va maskirovka orqali

40. Gomeostaz nima?

A. Organizmlaming o'zini o'zi boshqarish hususiyati

B. Organizmlaming dinamik muvozanatini saqlash hususiyati

C. turli moddlami organizmda turlicha ko'rinishda qabul qilinishi

D. A va B javoblarto'g'ri

41. Biogeotsenozlaming turg'unligi nimabilan belgilanadi

A. Tarkibiga kiradigan turlar xilma xilligi bilan

B. Inson tomonidan beriladigan energiya bilan

C. Turlar sonining o'zgarib turishi bilan

D. Organizmlar o'rtasidagi salbiy munosabatlar bilan

42. Moddalaming davriy aylanishini ta'minlaydigan energiya manbayi nima?

a) Quyosh energiyasi

b) kimyoviy bog'lar energiyasi

c) mexanik va issiqlik energiyasi

d) yomg'lik energiyasi

43. Quyosh energiyasi dastlab davriy aylanish jarayonida qanday energiyaga aylanadi? a) Quyosh energiyasi

b) kimyoviy bog'lar energiyasi

c) 4jiexanik5:va issiqlik energiyasi

d) yomg'li^energiyasi j;;

24-2fe6-2^3|rM|v!SlfcAR|: f

ularga mos fckrlar:failart|uftlaitg.

1. J.B.Lamark 2M.Z^uss ||.V.l.^||ern£^^ki^ii : a) Biosferalhaqidagi taMimotmi yaratgan.

b)1875 yil “Biosfera” atamasini fanga kiritgan. v)”Hayot qobig’1” haqidagi dastlabki fikrlarni aytgan.

A) l-v, 2-b, 3-a B) l-a, 2-b, 3-v C) 1-b, 2-v, 3-a C) 1-v, 2-a, 3-b

2. Moddalaming geologik davriy aylanishi ( a) va moddalarning biologic davriy aylanishi (b) ga xos xususiyatlar bilan juftlang.

I Harakatlantimvchi asosiy kuchi suvning okeanlar va qumqlik o’rtasida to’xtovsiz aylanib turishi.

2. Yer qobig’idagi barcha kimyoviy ishtirok etadi.

3. Harakatlantimvchi asosiy kuchi tirik organizmlaming oziqlanishidagi asosiy farqlar.

4. Biogen elementlar ishtirok etadi

5. 5.Avtotroflar tomonidan fotosintezning amalga oshirilishi.

A)a-3,1 b-2,4 B) a-3,4 b-l,2

C)a-I,2 b-5,4 D)a-I,3 b-2,4

3. Eng muhim biogen elementlami toping.

A) C,H,0,N,S,P D) C,H,0,N,Ca,P C)C,H,0,Na,S,P C) C,H,0,N,Fe,P

4. Biosferaga ta’rif bering.

1 .Tirik organizmlaming yashash muhiti. 2.0rganizm!ar hayot faoliyatining mahsuli. 3.Sayyoradagi barcha tirik organizmlar va ulaming yashash muhitini qamrab olgan yaxlit sistema. 4.Global ekotizim.

A)l,2 B) 1,2,3 C) 2,3,4 D) 1,2,3,4

5. Biosfera komponenti nima?

A) biosenoz B) biogeosenoz C) populatsiya


D) tur


6. Biosfera qaysi qatlamlami o’z ichiga oladi?

A) Litosferaning yuqori qatlami, gidrosferaning barcha qatlami va atmosferaning quyi qatlami.

B) Litosferaning quyi qatlami, gidrosferaning barcha qatlami va atmosferaning yuqori qatlami.

C) Litosferaning barcha qatlami, gidrosferaning yuqori qatlami va atmosferaning quyi qatlami.

D) Litosfefaning yuqori qatlami, gidrosferaning quyi qatlami va atmosferaning barcha qatlami.

7. Moddalaming geologik davriy aylanishi ( a) va moddalaming biologic davriy aylanishi (b) ga xos bo'lmagan xususiyatlar bilan juftlang.

LHarakatlantiruvchi asosiy kuchi suvning okeanlar va quniqlik 0’rtasida to'xtovsiz aylanib turishi.

2. Yer qobig'idagi barcha kimyoviy ishtirok etadi.

3. Harakatlantiruvchi asosiy kuchi tirik organizmlaming oziqlanishidagi asosiy farqlar.

4. Biogen elementlar ishtirok etadi.

5. Avtotroflar tomonidan fotosintezning amalga oshirilishi.

A)a-3,1 b-2,4,5 B)a-3,4,5 b-i,2

C)a-1,2,5 b-3,4 D)a-1,3,5 b-2,4

8. Atmosferadagi gazlar tarkibini aniqlang.

l Azot 2.Kislorod 3.Argon 4.Karbonad angidrid.

a) 0,04%ga yaqin b) 78% c)l%dankam d)2l%

A) l-d, 2-b, 3-c, 4-a B) 1-b, 2-d, 3-a, 4-c C) 1-b, 2-d, 3-c, 4-a DL4-b, 2-a, 4-d


; S,Pamik effektinilijiialar hosil qiladi?:;;
feJ.AzOt 2.H2 3.O2 4.Argon 5,;|ib2tfc.Suv faug'i
8,AzoLoksidlari ^tChang IO.H2S
A) 1,5,9.10 B) 3,4,9,2 C) 6,5.7.8 D) 1,2,3,4


7.CH4


l6:Biosfera barqairifligi nim^a bfag’hqtelf LTurlar xilma-xilligi. 2.Barcha jarayonlaming tartibliligiga. 3. Biosferani tashkil etuvchi tirik organizmalming o’zaro murakkab munosabatlarining xilma-xilligiga .4. Energiyaning tashqi muhitdan olishiga. 5.Moddalar davriy aylanishining dinamik muvozanatda namoyon bo'lishiga. 6. 0’z-o’zini boshqara olishiga.

A)2,3,5 B)2,3,5,6 C) 1,3,5 D) 4,2,6

1 LBiosferaning asosiy vazifasi nimadan iborat?

A) Yerdagi hayot shakllarining xilma-xilligini va ularning uzoq davr mobaynida saqlanishini ta’minlash.

B) Abiogen va biogen hosil bo’ladigan moddalarga odam faoliyati ta'sirini o’rganish.

OBiosferadagi bioxilma-xillikni saqlash.

D) Kelib chiqishi qadimiy, tuzilishi murakkab, ko’p komponentli, o’z-o’zini boshqara oladigan sistemani o’rganish.

12.Yerdagi hayotiy jarayonlaming davomiyligini ta'minlaydigan muhim global jarayonlarga nimalar kiradi?

LQuyosh energiyasining uzluksiz qabul qilinishi. 2. Pamik effektining hosil bo’lishi. 3.Erkin kislorodning hosil bo’lishi. 4. Ozon qatlamining hosil bo’lishi. 5.0zon qatlamining yemirilishi.

6. CO2 ning doimiy saqlanishi. 7.Tirik organizmlarning zarur kimyoviy moddalar bilan ta’minlanishi.8.Turlar va ekotizimlar bioxilma-xilligini rivojlanishi uchun yetarli shart-sharoit mavjudligi.

A) 1,2,3,4,5,6 B) 1,3,4,6,7,8 C) 1.3.4.7.8

D) 1.3,4,5,7,8


Bilim


Harakat


Nadja



A) 1,2,3 B)4,10,9 C) 5,6,11 D) 1,7,8

31. Igna bargli o’rmon uchun xos bo’lgan xususiyatlami toping.

1) qishki harorat 0 ° C dan past 2) asosan o'tlar, qisman daraxl va butalar o'sadi 3) hayvonlardan oq nosorog, bizonlar uchraydi 4) yevroosiyoning shimoliy qismlari va Shimoliy Amerikani o’z ichiga oladi 5) yillik harorat 0 ° C dan past 6) daraxtlar umuman uchramaydi 7) o’simlikiardan buk, lipa, emanlar uchraydi 8) hayvonlarida qishki uyqu, migratsiya holatlari uchraydi 9) qishi uzoq va sovuq, yog'ingarchilik ko’p 10) botqoqliklar va ko'llar uchraydi 11) sporali o'simliklar, lishayniklar tarqalgan A) 1,2,3 B) 4,10,9 C) 5,6,11 D) 1,7,8


32. Mo’tadil iqlim mintaqasining keng bargli o'nnonlari uchun xos bo’lgan xususiyatlarni toping.

1) qishki harorat