301- guruh talabasi Turg’unboyeva Xurmatoyning «Magnit maydonining toklarga va zaryadlarga ta’siri»

Induksiya vektorining tangensial tashkil etuvchisi B_{m =}B sin a konturga ta’sir etuvchi aylanma momentni hosil qiladi
M= I*B sin a
Vektor ko’rinishida quyidagicha ifodalaymiz:
M=I*S
bu yerda n normal yo’nalishdagi birlik vector, = ISn - tokning magnit bu yerda momentidir.

Bio-Savar-Laplas qonunining differensial va integral ko’rinishi
Magnit maydonini xarakterlovchi asosiy kattalik - magnit induksiyasidan tashqari, ikkinchi kattalik - magnit maydon kuchlanganligi tushunchasi kiritiladi.
Ular bir-biri bilan quyidagicha bog’langandir:
yoki ,

XB tizimida magnit maydon kuchlananligining o’lchov birligi
l l = l
ga tengdir. _r
- tezlik bilan harakatlanayotgan q zaryadning r masofada joylashgan nuqtada hosil qilgan magnit maydon kuchlanganligi quyidagicha ifodalanadi:
=

Shu zaryadning o’sha yerda hosil qilgan elektr maydon kuchlanganligini ifodalaymiz:

- ifodadan foydalanib quyidagi ifodani quyidagicha yozish mumkin (Ersted ifodasi):
= =
d =

Agar, - vektor va dl skalyar kattaliklarni v- skalyar va dl vektor kattaliklarga
almashtirsak, quyidagiga ega bo’lamiz:
d =
Zarrachalar harakati tezligi v<<c bo’lsa va r o’rniga o’rtacha radius- vektor qiymatidan foydalansak:
1 , I=n*S*v*l
d = ,

ga ega bo’lamiz. Bu Bio-Savar-Laplas qonunining differensial ko’rinishidir.

Elektr va magnit maydonlarda zaryadlangan zarralarning harakati
Magnit maydonda tokli o‘tkazgich
Ma’lumki, magnit maydonga kiritilgan tok elementiga f =BIdlSin kuch ta’sir etadi va bu kuch yo‘nalishi chap qo‘l qoidasiga asosan aniqlanadi.
Bu kuch yo‘nalishi tok yo‘nalishi bilan 90⁰ burchak hosil qilgani uchun, Sin a= 1 ga teng deb, kattaligini,
F=I B l
ga teng bo‘lishligini topamiz.
O‘zgarmas kuch ta’sirida o‘tkazgichni qo‘zg‘aluvchan qismi dx masofaga
siljigan bo‘lsa, bu kuchning bajargan ishi dA=IBl dx
ga teng bo‘ladi. Bu yerda l dx=ds o‘tgazgichning l qismi dx masofaga siljishida hosil qilgan yuzaga tengdir. Buni hisobga olib yuqoridagi formulani yozamiz:
dA IBdS
Bizga ma’lumki, dF=BdS magnit induksiya oqimi deyiladi. Buni hisobga olib quyidagi oxirgi natijaga ega bo‘lamiz.
dA=IdФ
Formuladan ko‘rinadiki, magnit maydonda tokli o‘tkazgichni siljishida bajarilgan ish o‘tkazgichdan o‘tayotgan tok bilan magnit induksiya oqimi ko‘paytmasiga teng ekan. Bu xulosa istalgan magnit maydonda harakatlanayotgan ixtiyoriy shakldagi tokli o‘tgazgich uchun o‘rinlidir.
Magnit maydon induksiyasi biror s yuza bilan burchak hosil qilib yo‘nalgan bo‘lsa va magnit induksiya oqimi yuza orqali o‘tuvchi induksiya chiziqlarini to‘la soniga tengligidan
Ф=BSCos a=
hosil bo‘ladi.
Elektr va magnit maydonlarda zaryadlangan zarralarning harakati

E lektr maydon kuchlanganligi E va magnit maydon induksiyasi bo‘lgan elektromagnit maydonda harakatlanuvchi zaryadli zarraga Lorens kuchi ta’sir qilishini bilamiz. Bu kuch elektr maydonning yo‘nalishidagi «tezlashtiruvchi» ta’siri bilan magnit maydonning va vektorlarga tik yo‘nalishdagi q
«og‘diruvchi» ta’sirlarining (geometrik) yig‘indisidan iborat bo‘ladi:



Bu kuch ta’siridagi zaryadli zarrachani harakat tenglamasi
m =
ko‘rinishga ega.
Bir jinsli elektromagnit maydondagi zaryadi zarraning harakati tezlanishli
harakatdir. Ya’ni bir jinsli elektromagnit maydondagi zarra kuch ta’sirida
a=

tezlanish oladi.
Elektronni magnit maydondagi harakat traektoriyasining egrilik radiusi, ya’ni aylananing radiusi
r =

ga teng bo‘ladi. Ko‘pincha bu kattalikni Larmor radiusi deyiladi.

Zaryadli zarraning bir jinsli magnit maydondagi aylanish davri (4) ni hisobga olsak,
T=
bo‘ladi. Formuladan ko‘rinadiki, zaryadli zarraning magnit maydondagi aylanish davri tezlik va aylana radiusiga bog‘liq emas. Bundan zaryadli zarralarni tezlashtirishda –siklatronlarda foydalaniladi.
Magnit maydon ta’sirida, zaryadli zarralar harakatini tezlashtiruvchi qurilma siklatron deyiladi.