31. Davlat mexanizmi

birinchisi - Kur’oni Karim. Agar faqih islomda biror narsaning hukmi qanday ekanligini bilmoqchi bo‘lsa, avvalo Qur’onga murojaat qiladi. Unda nima hukm bo‘lsa, hech ikkilanmasdan uni qabul qiladi. Ikkinchisi – Muhammad payg‘ambarning sunnatlaridir. Uchinchisi - Ijmo’ diniy manbalardan mustaqil hukm chiqarish darajasiga etgan ulamolarning yakdillik bilan biror masalani qabul qilishlaridir. Bu borada Muhammad payg‘ambardan quyidagi hadis keltiriladi: “Hazrati Ali Rasulullohdan “Qur’oni Karim va Hadisi sharifda hukmi bo‘lmagan biron ish sodir bo‘lsa nima qilamiz?” deb so‘raganlarida Payg‘ambar quyidagicha javob bergan: “Mo‘minlardan bo‘lgan olimlarni to‘plab, o‘zaro maslahat qilinglar, bunday ishda bir kishining fikri bilan hukm chiqarmanglar”. To‘rtinchisi - Qiyos. YA’ni hukmi vorid bo‘lmagan masalani Qur’on va hadisda shunga o‘xshash va hukmi kelgan narsaga qiyoslab fatvo chiqarish. Keyinchalik ijtihod qilish natijasida qat’iy dalolat qilishni iloji bo‘lmagan masalalar xususida ijmo’ - ya’ni ulamolar bir fikrga kelib harakat qila boshlaganlar. SHunday qilib, qiyoslash orqali va yuqorida aytilganlar bilan birga yangi bir fan - usuli fiqh, ya’ni musulmon huquqshunosligi vujudga kelgan. Natijada fiqh ikki narsani o‘z ichiga qamrab olgan: inson va Alloh orasidagi munosabatlardan iborat ibodat va inson bilan inson orasidagi munosabatlardan iborat muomalot. Islomda huquqiy masalalar muomalot qismiga tegishli hisoblanadi.

1 Қаранг: Монтескье Ш.Л. Избранные произведения. – М., 1955. – С.290.

2 Каримов И.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. Т.3. -Т.: Ўзбекистон, 1996. –Б.11-12.