31-mavzu. Sаbzаvоtchilikdа innоvаtsiоn tехnоlоgiyalаr vа ulаrning iqtisоdiy sаmаrаdоrligi

32-mavzu. Qishlоq хo`jаligidа ishlаb chiqаrish хаrаjаtlаri vа mаhsulоt tаnnаrхi.
Qishloq xo'jalik m ahsulotini ishlab chiqarish tarm oqda ishlab chiqarish resurslari (mehnat, yer, suv va moddiy va boshqa)ni ishlatish bilan cham barchas bog'langan, qaysiki ishlab chiqarish jarayonida qisman yoki butunlay iste’mol qilinadi, uiarning qiymati esa tayyor m ahsulotga o'tadi. Iste’mol qiJingan va mahsulotga o'tkazilgan ishlab chiqarish resurslarining jam i yig‘indisi m ahsulotm ng ishlab chiqarish xarajatiari deyiladi. Ishlab chiqarish xarajatiari ikki xil bo'ladi: ijtimoiy xarajatlar va korxona xarajatiari. Ijtim oiy xarajatlar bu jam iyatning u yoki bu m ahsulot ishlab chiqarish uchun qiiingan xarajatlarining jainidir. U lar mahsulot qiym atidan tashkil topadi va o 'z ichiga quyidagilarni oladi: 1. Bevosita va bilvosita m ehnat haqi xarajatiari (ajratm alari bilan); 2. Yagona yer solig‘i; 3. Iste’mol qiiingan m oddiy resurslar qiymati; 4. Q o'shim cha mahsulot qiymati.Qo‘shim cha qiym at boshqarish, m aorif, sog'liqni saqlash, m udofaa, kengaytirilgan takror ishlab chiqarish va boshqalarga qilingan xarajatlarni qoplashga sarflanadi. M ahsulotlar qiym atining asosiy qismi korxona xarajatlarini tashkil etadi. Uning tarkibiga m ehnat haqi, ishlab chiaarishda qatnashgan asosiy vositalarning yillik eskirishi, m ashina uskunalari, aylanm a vositalarning qiym ati, ayrim soliqiar, toMovlar va boshqalar kiradi. M a’lum ki, m ahsulot ishlab chiqarish xarajatlari xo'jalik yuritishning barcha shakllarida m ahsulot qiym atining ajralmas qismi hisoblanadi. X arajatlarning qiym atdan farqi takror ishlab chiqarish jarayonining barcha fazalarida nam oyon bo'ladi. Ishlab chiqarish jarayonida xarajatlarning shakllanishi qiym at tashkil topishining birinchi bosqichidir. Bunda ishlab chiqarishning o'zi m ehnat jarayoni va qiym at yaratish jarayonining birligi bo'lib harakat qiladi. Jonli va buyum lashgan xarajatlar ham da tadbirkorlik yalpi m ahsulot, shu jum ladan, qo‘shilgan qiym atni yaratadi. Ishlab chiqarish jarayonida qiymat va korxona xarajatiari o ‘rtasidagi bog‘iiqlik am aliy ahamiyatga ega. N ooqilona xo‘jalik yuritish, ishlab chiqarish resurslaridan yetarli darajada sam arali foydalanm aslik tufayli sarflangan barcha turdagi bevosita va bilvosita xarajatlarning samaradorligi pasayadi. Ijtim oiy xarajatlarning, binobarin, qiym atning m a’lum bir qismi sifatida ishlab chiqarish xarajatiari pulda ifodalanadi. Shuning uchun ishlab chiqarish xarajatlariga ishlab chiqarish resurslarining qoMlanilgani emas, balki iste’mol qiiingan qiymati kiradi. Ishlab chiqarish xarajatiari tarkibiga m ehnat yaratgan jam i qiym at emas, balki to blangan bevosita va bilvosita m ehnat haqi qo‘shiladi. Ishlab chiqarish xarajatlariga yer resurslari qiymati emas, undan foydalanish bilan bog‘liq xarajat (yer uchun to'lov, ijara haqi va boshqa)lar, asosiy vositalarning qiymati emas, faqat am ortizatsiya sum m asi, moddiy aylanm a vositalaridan foydalanilgan m iqdor kiradi. K orxonaning mahsulot ishlab chiqarish va sotish xarajatiari to'liq tannarxning asosini tashkil etadi.