31-mavzu. Sаbzаvоtchilikdа innоvаtsiоn tехnоlоgiyalаr vа ulаrning iqtisоdiy sаmаrаdоrligi

33-mavzu. Qishlоq хo`jаligidа nаrхlаr vа nаrхlаr tizimini shаkllаntirish.
Tannarx korxonada mahsulot ishlab chiqarish va sotish uchun sarflangan joriy, ya’ni yillik pulda ifodalangan xarajatlarning jam i yig'indisidir. Qishloq xo'jaligida m ahsulot ishlab chiqarish xarajatiari tarkibi quyidagilardan iborat.Dehqonchilikda: to ‘g‘ri m ehnat haqi ajratm alari bilan; o‘g‘it va ko‘chatlar; amortizatsiya; urug'lik; ishlar va xizmatlar; yoqilg'i moylash materiailari; sug'urta to'lovlari; um um ishlab chiqarish; boshqa xarajatlar. C horvachilikda: — to ‘g‘ri m ehnat haqi ajratm alari bilan; — yem-xashak; — amortizatsiya; — ishlar va xizmatlar; — yoqilgl moylash materiailari; — sug'urta tolovlari; — umum ishiab chiqarish xarajatiari; — boshqa xarajatlar. ifodalaydi M ahsulot birligi tan n arx id an tash q ari ayrim ish lar (trak to r, avtotransport, ishchi hayvon va boshqalar)ning, shuningdek, qishloq xo‘jaligiga yaroqli bo'lgan yerga ishlov berish, bir bosh hayvondan mahsulot olish xarajatlari ham aniqlanadi. Xarajatlarning shakllanish bosqichlariga qarab, tannarxning quyidagi turlari maviud b o iad i:
1. Texnologik;
2. Ishlab chiqarish;
3. Tijorat yoki Tovar tannarx. 1. Texnologik tannarxga, m ahsulotni ishlab chiqarish texnologiyasi bilan bog'liq b o ‘lgan, shuningdek, b o 'lim lard a brigada, ferm a va sexlarda ishlab chiqarishni boshqarish va tashkil qilish bilan bog'liq xarajatlar kiradi. 2. Ishlab chiqarish tannarxi texnologik tannarxlarning yig‘indisini, korxonani va ishlab chiqarishni butunlay boshqarish bilan b o g liq xarajatlarning (um um xo‘jalik xarajatlari) yig‘indisini ifodalaydi. 3. T ijorat yoki to ‘la tannarx ishlab chiqarish xarajatlarining jam isi va m ahsulotni sotish bilan bog‘liq b o ‘lgan, m uom ala xarajatlarin in g yig‘indisini ifodalaydi. U faqat tovar m ahsulot uchun hisoblanadi. B undan tashqari, hisoblash xarakteriga qarab quyidagicha tannarx turlari aniqlanadi: 1. Reja tannarxi; 2. Dastlabki, vaqtinchalik va taxm iniy tannarx; 3. Haqiqiy tannarx
34-mavzu. Qishlоq хo`jаligi yalpi vа tоvаr mаhsulоtlаrini kеngаytirilgаn tаkrоr ishlаb chiqаrish.
Qishloq xo'jaligi yalpi m ahsuloti deganda, shu tarm oqning m a’lum bir davr ichida ishlab chiqarilgan m ahsulotlari m iqdorining yig'indisi tushuniladi. U ning tarkibiga faqat dehqonchilik va chorvachilik m ahsulotlari kiradi. Qishloq xo'jaligi yalpi mahsuloti natural va qiymat ko‘rsatkichlarda hisobga olinadi. Natural ko'rsatkichlar qishloq xo'jaligida yaratilgan iste’mol qiym atlarining tarkibi va miqdorini aks ettiradi. Sentner, tonna va boshqa o'lchovlarda hisoblanadigan yalpi m ahsulot ko'rsatkichiga, dehqonchilikda — alohida ekinlar yoki bir xil turdagi qishloq xo'jaligi ekinlari asosiy m ahsulotlari, yosh ko'p yillik daraxtlam ing va dehqonchilikdagi tugallanm agan ishlab chiqarishning (kuzgi ekinlarning ekish va kelgusi yil hosili uchun xarajatlar) o'sishidagi o'zgarishlar, shuningdek, tarm oqning boshqa (qo'shim cha) m ahsulotlari (som on, poxol va boshqalar); chorvachilikda — tayyor m ahsulotning alohida turlari bo'yicha (sut, ju n , tuxum va boshqalar) yalpi tushum : yosh m ollar va parrrandalarning tirik vaznining o'sishi, shuningdek, tarm oqning boshqa qoldiq m ahsulotlari (go'ng va boshqalar) kiradi. Qishloq x o ‘ja!igi yalpi mahsulotini qishloq xo'jalik korxonalari yalpi mahsuloti bilan almashtirmasEik kerak. Qishloq x o ‘jalik korxoualarining yalpi mahsuloti ancha keng m a’noga ega bo'lib, u o 'z ichiga qishloq xo'jalik mahsulotidan tashqari yordam chi, sanoat va boshqa ishlab chiqarishlarni, ish va xizm atlarni oladi. M asalan: xo'jalikda qayta ishlangan (un, o'sim lik, m ol yog'i va h.k.) dehqonchilik va chorvachilik m ahsulotlari va boshqalar qishloq xo'jalik m ahsuloti em as, balki sanoat mahsuloti hisoblanadi. U lar ham qishloq xo'jalik korxonalari yalpi mahsuloti tarkibiga kiradi. Q ishloq x o ‘jaligi yalpi mahsulotini umumiy ifodalash uchun taqqoslama va joriy baholarda, shuningdek, mahsulot tannarx bo'yicha baholash lozim. M ahsulotning um um iy hajm ini, uning yiliar bo‘yicha dm amikasidagi o ‘zgarishlarni aniqlash uchun, shuningdek, yillik va soatlik m ehnat unum dorlik darajasini, fond qavtimini hisoblash va boshqa maqsadlar uchun yalpi m ahsulot taqqoslam a baholarda baholanadi. Yalpi m ahsulotni joriy baholarda aniqlash sof darom adni hisoblash uchun foydalaniladi. Qishloq xo'jaligining yalpi m ahsulotlari qiymati uning tannarxi bo'yicha hisoblanadi Pulda ifodalangan qishloq xo'jaligi yalpi rnahsuloti tarm oqda barcha yaratilgan moddiy boyliklarga um um lashgan tavsif beradi. U qishloq xo'jaligining jam i ijtimoiy m ahsulotdagi salm og'ini, qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishi tarm oq strukturasining darajasi va dinam ikasini, alohida kategoriyadagi korxonalaming mahsulot ishlab chiqarishdagi rolini, ishlab chiqarishning iqtisodiy sam aradorlik ko'rsatkichlarini hisoblash uchun zarur, um um iqtisodiy ko'rsatkich sifatida harakat qiladi. Chunki, yalpi m ahsulot yalpi oborot usuli bo'yicha hisoblanadi, ya’ni unga ichki xo‘jalik oboroti ham kiradi. Shuning uchun qishloq xo'jaligida yalpi oborot ko'rsatkichi hisoblanilmaydi.