32- §. Qoqan xanlıǵınıń dúziliwi

Xanlıq qalaları

Xanlıqtıń bas qalası Qoqanǵa tiyisli maǵlıw- matlar X ásirden baslap ushırasadı. Derek-

lerge qaraǵanda, Qoqannıń jası 2000 jıldan artıq. Maǵlıwmatlarda

«Hawaqand», «Hoqand» degen atlar menen kórsetilgen. Hawaqand sózi — «gózzal», «jaǵımlı», «kórkem kórinis», «samal qalası» degen má- nisti ańlatadı, degen pikirler de bar. Jergilikli xalıq óz qalasın Xoqandı latif yamasa Qoqan dep aytqan. Qoqan qalası XVIII — XIX ásirdiń birinshi yarımında tek xanlıqtıń emes, sol waqıtta Oraylıq Aziyanıń iri qalalarınıń biri edi. 1842-jılı Qoqan bekkem diywal menen qorshaldı. Qalaǵa 12 dárwazadan kirilgen. Qalanıń 12 dárwazalı bolıwına sebep, onıń hákimshilik jaǵınan 12 dahaǵa (bólimge) bólingenligi edi. Bul dáwirde qalada 30000 xalıq jasaǵan. XIX ásir ortalarında Qoqandaǵı medireselerdiń ishinde Madalixan, Narbotabiy, Jome, Hákim Ayım, Xoja dadxah, Mıńayım medireseleri ayrıqsha ayırılıp turadı. Olardıń hárbirinde 38 den 100 ge shekem ójiresi bolǵan.

Oraylıq Aziyanıń belgili qalalarınan biri Andijan «Ullı jipek jolı»nda qurılǵan. Arablar basıp alǵan dáwirde qala «Andukan» dep atalǵan.

Andijan

Tariyxshı alım, akademik A. Muhammedjanovtıń aytıwına qaraǵanda, «Andijan» say boyındaǵı qala,

degen mánisti ańlatadı. Andijan XV ásirden baslap Ferǵana alabınıń orayına aylanǵan. Zahiriddin Muhammed Babur dáwirinde Andijanda

xojalıq, ilim hám mádeniyat gúllengen. Ol «Baburnama»da Andijanǵa:

«Ǵállesi zor, miywesi mol, qawın hám júzimi jaqsı bolatuǵın edi... Mawarawnnahrda Samarqand hám Kesh qorǵanınan soń bunnan ullı qorǵan joq. Úsh dárwazası bar. Toǵız tarnawdan suw quyadı» dep táriyiplengen.

Qoqan xanlıǵı dúzilgennen keyin, qala Andijan bekliginiń orayı boldı. XIX ásir ortalarında Andijan 4 dahaǵa bólingen. Hár dahanıń qazısı, mıńbasısı bolǵan. Dahalar máhállelerge bólingen bolıp, olardı aqsaqal basqarǵan.