32- §. Qoqan xanlıǵınıń dúziliwi

§. Ózbek mámleketleriniń rawajlanıwında artta qalıw sebepleri hám aqıbetleri

Jáhán rawajlanıwındaǵı ózgerisler

Batıs Evropanıń aldınǵı ellerinde sanaat óndiristiń jetekshi tarmaǵına aylanıp bardı. XVI ásirdiń ortalarınan baslap toqımashılıq,

qaǵaz, shiyshe islep shıǵarıwda miynettiń bólistiriliwi hám qol óneri texnikasına tiykarlanǵan kárxana —manufaktura (latınsha manus — qol, faktura — tayarlaw) lar payda boldı.

XVIII ásirdiń ekinshi yarımında ásbap-úskenelerdi háreketke kelti- riwshi puw mashinası (motor) oylap tabıldı. Nátiyjede, tiykarǵı jumıs- lardı mashinalar atqaratuǵın fabrika-zavodlar payda boldı.

Puw mashinası menen háreketleniwshi parovoz, paroxod, shoyın hám polat alıwshı domna pechleri jaratıldı, temir jollar qurıldı.

Iri bay qatlamlardıń sırtqı sawdadan, koloniyalardan, manufaktura- dan arttırǵan baylıqları sanaattı rawajlandırıw ushın investiciya sıpa- tında qoyıldı. Bul sanaattıń rawajlanıwında áhmiyetli faktor boldı. Eń áhmiyetlisi xojalıq júrgiziw ushın zárúr bolǵan mashinalardı islep shı- ǵarıw jolǵa qoyıldı, awır sanaat kelip shıqtı.

Biraq bul process jáhán ellerinde júdá birdey alıp barılmadı. Kóp ǵana eller, sonıń ishinde, ózbek xanlıqları da bul procesten shette qalıp, rawajlanıwda artta qalıp ketti.

Ózbekstannıń Birinshi Prezidenti Islam Karimov xanlıqlar dáwiriniń tariyxına jańasha názer taslar eken, tómendegi sorawlar menen múrájáát etti:

«Nege jáhánge Ahmed Ferǵaniy, Muhammed Xorezmiy, Ibn Sino, Abu Rayxan Beruniy, Imam al-Buxariy, Amir Temur, Uluǵbek, Alisher

Nawayı, Babur usaǵan ullı tulǵalardı bergen bul millet XVII — XIX ásirlerge kelip, usı waqıtqa shekemgi erisken rawajlanıw dárejelerinen túsip ketti? Nege sońǵı úsh ásir dawamında basımız artta qalıwshılıqtan shıqpay qaldı?