3–mavzu: Atom tuzilishi. Reja: Atom tuzilishi va uning yadroviy modeli

 
N
p
 
N
n
 
m.a.b. 
1
1
H 
Vоdоrоd 
1 
1 
0 
1 
2
1
H  
Dеytеriy 
1 
1 
1 
2 
3
1
H 
Tritiy 
1 
1 
2 
3 
Shunday atomlar turi mavjudki, ular turli elementlarga tegishli 
bo‘lsalarda, atom og`irlikri bir xil bo‘ladi. Yadro zaryadi turli hil bo‘lib, atom 
og‘irliklari bir xil bo‘lgan elementlar atomlari izobarlar deiiladi. Masalan, kaliy 
elementining K
19
39
va K
19
40
izotoplari ham kaltsiy elementining izotoplari 
ham mavjud bo‘lib, ulardan K
19
40
va Ca
20
40
atomlari o‘zaro izobaralardir. Bu 

---

atomlarda nuklonlar soni o‘zaro har xil bo‘lsada, umumiy soni (yig‘indisi) 
bir xil. 
Izоtоplаr 
Nоmi 
Z=N
p 
N
p
N
n
m.a.b. 
40
19
K 
Kаliy 
19 
19 
21 
40 
40
20
Cа 
Kаlsiy 
20 
20 
20 
40 
3.4. Radioaktivlik. Radioaktiv - yemirilish qatorlari. 1896 yilda Fransuz 
olimi Bekkerel uranning va uran birikmalarining ko`zga ko`rinmas nurlar 
chiqarishini va ular odatdagi nurlarni o`tkazmaydigan qora qog‘ozdan 
fotoplastinkaga o‘tib ta'sir etishi natijasida havoni ionlanishini aniqladi. Bu 
hodisani o‘rganishni Fransuz olimlari Per va Mariya Kyurilar davom ettirdilar va 
1898 yilda atom massalari 226 va 210 ga teng bo'lgan, ikki yangi element Radiy 
(birikmasi) (Ra 1910 y) va Poloniy (Po) ni kashf etdilar. 
M.S.Kyuri taklifiga binoan moddalarning o`z-o‘zidan nur tarqatish hodisasi 
radioaktivlik deb, bunday hodisaga ega bo'lgan moddalar esa radioaktiv moddalar 
deb nomlandi. Radioaktiv nurlar moddalarni (masalan, suv, vodorod xlorid va 
hokazo) hamda tirik to`qimalarni parchalaydi, lekin oz miqdori o`simliklar 
o`sishiga ko`maklashadi. Radioaktiv nurlar, 
nurlardan tashkil topgan.
Usti teshik qo‘rg‘oshin idishga radioaktiv preparatni joylashtirib, teshik qarshisiga 
fotoplastinka o‘rnatsak, plastinkada qora dog‘lar paydo bo'ladi. Bu esa radioaktiv 
preparatdan qandaydir nurlar tarqalayotganligini isbotlaydi (2-rasm). Agar bu 
nurlar yo‘liga magnit yoki elektr maydonini kiritsak fotoplyonkada uch xil dog` 
paydo bo'ladi, bu esa uch xil nur tarqalayotganligini ko‘rsatadi. 2-rasmdan 
ko‘rinadiki, elektr va magnit maydonida nurlarning bir oqimi (α nurlar) manfiy 
qutb ga, ikkinchi oqimi (β nurlar) musbat qutbga buriladi, uchinchi oqimi 
nurlar 
esa o`z yo'nalishini o`zgartirmaydi.