4 – Ma’ruza Mavzu: Ishqalanish kuchi ta’siridagi jismlarning muvozanati

5- masala. Lentali tormozning DE richagiga (60- shakl) -kuch qo‘yilgan bo‘lsin. Agar CD=2CE va lentaning shkivga ishqalanish koeffitsienti f₀=0,5 bo‘lsa, raliusi R ga teng bo‘lgan shkiv qo‘yilishi kerak bo‘lgan tormozlovchi momentning qiymati aniqlansin.
Echish. AB lenta yopishgan shkivning A nuqtasiga R=2F bo‘lgan R kuchi va B nuqtasiga (12.9) formula orqali hisoblangan Q kuchi qo‘yilgan bo‘lsin. Ushbu masalada f₀=0,5 va a=5p/4=3,93 rad. Demak,
Izlanayotgan momentning qiymati,
M_t=(R-Q)R=1,72FR
Qanchalik Q kuchi kichkina bo‘lsa va qanchalik ishqalanish koeffitsienti f va burchak a -katta bo‘lsa, shunchalik tormozlash momenti katta bo‘ladi.
6.5 § Dumalab ishqalanishga "Ishqalanish: dumalab:"
Bir jismning ustida, ikkinchi bir jism dumalab harakatlanishiga qarshi bo‘lgan kuch, dumalab ishqalanish qarshilik kuchi deb ataladi.


61- shakl.
Radiusi R-ga teng bo‘lgan tsilindrik g‘ildirak, g‘adir-budur gorizontal tekislik ustida to‘xtab turgan bo‘lsin. G‘ildirakning markaziga (61-a shakl) F_cheg dan kichikroq miqdordagi kuchni qo‘yaylik. U holda A nuqtada son qiymati -ga teng bo‘lgan ishqalanish kuchi - paydo bo‘lib, g‘ildirakni tekislik ustida sirpanishiga qarshilik ko‘rsatadi. Agar normal reaktsiya kuchi - - ni ham A nuqtaga qo‘yilgan deb hisoblasak, u kuch og‘irlik kuchi R bilan o‘zaro muvozanatlashib qoladi. va kuchlari esa g‘ildirakni aylantiruvchi juft kuchlarga aylanib qoladi. shakldan ko‘rinib turganidek, bunday holatda har qanday kichkina Q kuch ham g‘ildirakni aylantira olishi mumkin bo‘ladi.
Tajribalar shuni ko‘rsatdiki, bunday holat aslo ro‘y bermas ekan. Buning sababi shundaki, g‘ildirak bilan tekislik deformatsiyalanishi oqibatida bir nuqtada emas, balki ma’lum AB yuzacha orqali tutashadilar (61- b shakl). Q kuchning ta’sirida A nuqtadagi bosim kuchi kamayib, B nuqtadagi bosim ortib boradi. Natijada tekislikning reaktsiya kuchi N yo‘nalishi o‘zgarmagan holda u o‘ziga parallel ravishda harakat tomonga qarab siljiy boshlaydi.
-ning qiymati ortib borgan sari siljish orta boradi va nihoyat tegishli k - masofaga etadi va g‘ildirak aylana boshlaydi.
Shunday qilib, chegaraviy holatda g‘ildirakka ikkita juft kuch ta’sir qiladi, ularning birinchisi _cheg, bo‘lib uning momenti R×Q_cheg, ikkinchisi esa muvozanatlovchi , juft bo‘lib, uning momenti N×k -ga teng. Aylantiruvchi va qarshilik qiluvchi momentlar, chegaraviy holatda o‘zaro teng bo‘ladi, ya’ni Q_cheg×R= N×k yoki
Q_cheg= kN/R (6.5)
Qcheg qanoatlansa g‘ildirak muvozanat holatda bo‘ladi; Q>Q_cheg bo‘lgandan keyin g‘ildirak aylana boshlaydi.
(12.10) formula chiziqli funktsiyadan iborat bo‘lib, k - dumalab ishqalanish koeffitsienti deb ataladi. Uning o‘lchov birligi -sm. Dumalab ishqalanishga "Ishqalanish: dumalab:" koeffitsienti dumalovchi sirtlarni materialiga bog‘liq bo‘lib, uning qiymati tajriba orqali aniqlanadi. Quyida ba’zi-bir ko‘p uchraydigan materiallardan tayyorlangan sirtlar uchun dumalab ishqalanish koeffitsientining qiymatlarini (sm-larda.) keltiramiz:
· Yog‘och ustida yog‘och aylansa.................................................0,05¸0,08
· Yumshoq po‘lat po‘lat ustida (po‘lat g‘ildirak rels ustida)...............0,005
· Toblangan po‘lat po‘lat ustida (sharikli podshipnik).........................0,001


62- shakl.
Bu formuladagi k/R nisbat, ko‘pchilik materiallar uchun statik ishqalanish koeffitsient f₀ - dan bir muncha kichkina bo‘ladi. Shu sababli texnikada, iloji bo‘lgan hollarda sirpanishni dumalash bilan almashtirishga intiladilar (masalan, g‘ildirak, sharik podshipniklar va boshqalar).