4- maruza. Yo’l belgi chiziqlari va ularni o’rnatishda qo’yiladigan talablar

2. Yo’l belgi chiziqlarining qo’llanilishi

Gorizontal chiziqlarining qo’llanilishi. Yo’l va yo’l qurilmalari belgilanishi uchun quyidagi ma’lumot asos qilib olinadi: harakat sharoitining o’ziga xosligi (ko’rinish darajasi, muhandislik qurilmalari elementlarining yo’l qatnov qismiga yaqinligi va hk.), transport va piyodalar oqimining xususiyati, YTH haqidagi ma’lumot,
Oldin harakat polosalarining soni, belgilash chiziqlarining ko’rinishi va o’lchamlari aniqlanadi. Keyin xususiyatlari boshqacha, oldingilaridan farq qiladigan yo’l qismlarini belgilash loyihasi tuziladi. Bunday yo’l qismlariga odatda yo’l kesishgan, tutashgan joylar, ko’tarilish, tushishlar, planda egilgan qismlar, jamoat transporti to’xtaydigan bekatlar va hk. kiradi. Avariya bo’lish ehtimoli bor, harakat to’xtab qoladigan, tezlik cheklangan, quvib o’tish, to’xtash, avtomobil qo’yish ta’qiqlangan joylarga alohida e’tibor berish kerak. O’ziga xos yo’l qismlari va ularga tutashgan yo’llardagi belgilash bir-biri bilan bog’liq bo’lishi kerak. Oxirgi bosqichda belgilash sxemasiga ko’rsatish belgilari, yo’l raqamlari va qo’shimcha ma’lumot vositasi bo’lgan boshqa yozuvlar qo’yib chiqiladi.
Har bitta holatda harakat ishtirokchilari harakatini qo’shimcha cheklaydigan uzluksiz liniyalarning ishlatilishi asoslangan bo’lishi kerak. Yo’l belgilari qo’yilib belgilangan cheklovlar vaqtincha bo’lishi mumkin, buni bildirish uchun belgiga qo’shimcha lavha ilib qo’yiladi. Yo’l belgilanishi uchun chiziq tortilganda esa buning imkoniyati bo’lmaydi. Yo’l chizig’i belgilaydigan cheklash doimiy bo’ladi.
Yo’l to’g’ri gorizontal qisminining belgilanishi. To’g’ri va gorizontal yo’l qismi deganda (ishlatiladigan belgilash bir xil bo’lishi nuqtai nazaridan) hisoblangan ko’rinish ko’rsatgichi, bo’ylama qiyaligi, gorizontal va vertikal egilishlari radiusi me’yor talablariga to’g’ri keladigan yo’l tushuniladi. Bunday yo’l qismlarida belgilash asosan o’q chiziq, harakat polosasi, qatnov qismi cheti, ajratish polosasi, qarshi polosalarni, jamoat transporti harakatlanadigan polosalarni bildirish uchun ishlatiladi. Bundan tashqari belgilash qatnov qismining (misol uchun, g’ov oldida yoki shu yo’nalishda harakat polosalarini kamaytirish uchun) torayishi, qatnov qismiga yo’l raqami yoki boshqa yozuvlarni yozish uchun ishlatilishi mumkin. Belgilash xususiyati qatnov qismining kengligi, harakat polosalarining soni, transport vositalarining harakat tartibi va qabul qilingan harakatni tashkil qilish usuliga bog’liq bo’ladi.
Ko’p polosali (ikkala yo’nalishdagi harakat polosalarining soni kamida to’rtta bo’ladigan) yo’llarda qarshi yo’nalishdagi oqimlar ajratish polosasi bilan ajratilganda asosan harakat polosalari bilan chetki polosalar belgilanadi. Polosa 1.5 uzuq chiziq bilan belgilanadi. Agar chet chap polosadagi harakatni kamaytirish kerak bo’lsa (o’tkazish xususiyati zahirasi bo’lganda), u boshqa polosalardan uzilgan qismi ajratish polosasiga yoki o’q chiziqqa qaragan 1.11 chiziq bilan ajratiladi.
SHu yo’nalishda harakat polosalari kamaytirilganda oldin uzluksiz chiziq o’tkazilib so’ng o’tish chizig’i ishlatiladi. Ikkala chiziq ham 1.1 bilan belgilanadi. Uzluksiz chiziq bilan uzuq chiziq o’rtasida yaqinlashish qismi bo’ladi (1.6 chiziq). Harakat polosasida, uzluksiz chiziq boshlanishidan oldin 1.19 ko’rsatgich qo’yilibhaydovchiga harakat o’zgartirilishi va uning yo’nalishi ko’rsatiladi (4.55, a rasm).

4.55-rasm. Yo’l qatnov qismining toraygan joyiga (a) va qarshi harakat oqimini ajratuvchi bo’ylama uzluksiz chiziqqa (b) yaqinlashishning ko’rsatilishi. Qavs ichidagi son ruxsat etilgan tezlik 60 km/soat bo’lgan yo’llarga tegishli.

Gazon ko’rinishidagi ajratish polosasi bo’lmaganda 1.1 chiziq bilan zahira zona bildirilishi mumkin. Ajratish polosasi ham zahira zonasi ham bo’lmaganda qarshi oqimni ajratish uchun ikkita uzluksiz chiziq 1.3 tortiladi. Orqaga burilish yoki faqat bir tomondan yon tomondagi yo’lga o’tish kerak bo’lganda 1.3 chiziq kerakli joyda 1.11 chiziq bilan almashtiriladi.

Qatnov qismining cheti yo’l yoqasidan ham ajratish polosasi tomondan ham 1.1 uzluksiz chiziq bilan belgilanadi, bu chiziq bilan qatnov qismi chetining orasi kamida 0,2 m bo’lishi kerak. Harakat shartiga ko’ra (5.1 belgi qo’yilib) avtomagistral hisoblanadigan yo’l qatnov qismi cheti 1.2 chiziq bilan belgilanadi Agar qatnov qismining kengligi 6,5m dan kam bo’lsa chet chiziq chizilmaydi, faqat zarur bo’lganda ajratadigan o’q chiziq chiziladi.
Ikki polosali yo’llardagi to’g’ri gorizontal uchastkalarda qarshi yo’nalishdagi transport oqimi 1.5 yoki 1.1 belgilash bilan ajratiladi. Oxirgi belgilash ko’rish cheklangan bo’lgani uchun ikkala yo’nalishda transport vositalarining quvib o’tishi ta’qiqlangan yo’llarda ishlatiladi. Agar quvib o’tish boshqa sabab bilan yoki kunning ma’lum soatlari, xaftaning ma’lum kunlari cheklangan bo’lsa 1.1 chiziqni ishlatish maqsadga muvofiq bo’lmaydi, sababi yo’lning o’tkazish xususiyatini asossiz kamaytiradi.
Uch polosali yo’llarda harakat o’q chiziqning o’rni almashadigan qilib tashkil qilinishi mumkin, shunda uchta polosadan ikkitasi navbati bilan oldinga yoki orqaga harakat qilish uchun mo’ljallanadi. Bu usul yo’lda «quvib o’tish» uchastkalarini hosil qilish imkoniyatini beradi, o’tkazish xususiyatini sezilarli kamaytirmasdan zarur xavfsizlik darajasini ta’minlaydi. Qarshi yo’nalish oqimini ajratish uchun butun yo’l bo’ylab 1.1 uzluksiz chiziq ishlatiladi. Bundan uchastkalarnin uzunligi mahalliy sharoitga qarab tanlanadi va qarshi oqimning nisbatiga bog’liq bo’ladi. Agar harakat jadalligining notekisligi kun davomida yoki xaftaning ma’lum kunlari o’zgarib tursa va bu o’zgarish doimiy bo’lsa, o’rta polosa 1.9 belgilash chizig’i ishlatilib qarshi harakat uchun ishlatiladi.