4-mavzu: Borliq – falsafaning fundamental kategoriyasi Reja

Tabiat  borlig’i.  U  mufassallashtiriladi  va  o’z  navbatida  ,birlamchi  tabiat 

borlig’i (ya’ni inson va uning faoliyatidan qat’i nazar mavjud bo’lgan narsalar va 

jarayonlar borlig’i) va ikkilamchi (yoki odamlar tomonidan yaratilgan narsalar va 

jarayonlar  borlig’i)ga  bo’linadi.  Birlamchi  tabiat  notirik  tabiat  narsalari  va 

jarayonlarining borlig’i – bu butun tabiiy va sun’iy dunyo, shuningdek tabiatning 

barcha  holatlari  va  hodisalari  (yulduzlar,  sayyoralar,  yer,  suv,  havo,  binolar, 

mashinalar, aks sado, kamalak, ko’zgudagi aks va sh.k.)dir.  

Birlamchi tabiat borlig’i ikki darajani o’z ichiga oladi. 

---

Birinchi  daraja  jonli  ruhsiz  jismlardan,  ya’ni  ko’payish  qobiliyatiga  ega 

bo’lgan, atrof muhit bilan moddalar va energiya almashinuvini amalga oshiradigan, 

lekin  ongga  ega  bo’lmagan  barcha  narsalar,  ya’ni  sayyoramiz  hayvonot  va 

o’simliklar dunyosini o’z ichiga olgan butun biosferadan iborat.  

Ikkinchi  daraja  –  bu  inson  va  inson  ongining  borlig’i  bo’lib,  bu:  ikkilamchi 

tabiat  inson  yaratgan  yoki  o’zgartirgan  tabiatdir.Tabiat  makon  va  vaqtda  cheksiz 

hamda abadiydir. Ikkinchi yoki inson tomonidan yaratilgan tabiat birinchi tabiatga 

bog’liq.  Bir  tomondan,  ikkinchi  tabiatda  birinchi  tabiat  materiali,  boshqacha 

aytganda  ob’ektiv,  birlamchi  borliq  mujassamlashgan,  boshqa  tomondan  esa  – 

unda  insonning  mehnati,  irodasi  va  bilimlari,  uning  qalbi  o’z  ifodasini  to’gan. 

Ikkilamchi  tabiat  –  bu  mehnat  qurollari  va  sharoitlari,  aloqa  vositalari,  inson 

ruhining ehtiyojlari, ma’rifatli borliq, moddiy va ma’naviy madaniyatni belgilovchi 

barcha narsalar va jarayonlardir.