4-mavzu. Korxonalarning ishlab chiqarish faoliyatini ifodalovchi ko‘rsatkichlarni tahlil qilish usullari. Reja

 
100 
74,1 
25,9 
Daromad 
(STT) 
Sotilgan 
mahsulot 
tannarxi 
Yalpi 
foyda 
Hisobot yilda sotishdan olingan yalpi foydani 
shakllanishi tuzilmasi 
100 
67,1 
32,9 
Daromad 
(STT) 
Sotilgan 
mahsulot 
tannarxi 
Yalpi 
foyda 
Omilli tahlil – korxonaning natijaviy moliyaviy ko‘rsatkichlari qiymatlarini
o‘zgarishiga turli omillar ta’sirini aniqlash va ulchash bilan xarakterlanadi. Omilli 

---

tahlilning muxim axamiyati shundan iboratki, bunda natijaviy ko‘rsatkichni 
o‘zgarishida, unga ta’sir etuvchi xar bir omil rolini aniq baxolash imkoni buladi.  
 
Omilli tahlilning amalga oshirishda juda kup usullardan foydalaniladi. Ular 
shartli ravishda 2 guruxga– an’anaviy va matematik usullarga ajratiladi. 
 
Omilli tahlilning an’anviy usullari guruxiga quyidagilarni kiritish mumkin:

Zanjirli boglanish metodi, 

Tafovutlar usuli; 

Indeks metodi; 

Balans metodi
Omilli tahlilning matematik usullarini kup tarkalgan va amalda 
kullanayoigan usullariga quyidagilarni kiritish mumkin: 

Korrelyatsion-regression tahlil; 

Matematik dasturlash; 

Matritsalar usuli; 

Immitatsion modellashtirish; 
Quyida biz omilli tahlilning an’anaviy usullaridn birini kullash uslubiga 
qisqacha to‘xtalib o‘tamiz. Zanjirli boglanish metodi omilli tahlilning eng sodda va 
keng kullanadigan usullaridan biridir. Bu metodni moxiyati shundaki, bunda omil 
ko‘rsatikichni bazis darajasini uning haqikiy darajasi bilan navbatma-navbat 
almashtirib, ularni o‘zgarishini natija ko‘rsatkichni o‘zgarishiga ta’sir kuchini 
aniqlashdir.
Zanjirli boglanish usulini amalda ko‘llanishini quyidagi misol yordamida 
ko‘rib chiqishimiz mumkin. Agar korxonaning sotgan mahsulotlari xajmi hisobot 
davrida 200 donaga kamaygan va bir dona mahsulotini sotish baxosi 4,0 ming 
so‘mga ko‘paygan bo‘lsa, u xolda sotishdan tushgan daromadni 4000,0 ming 
so‘mga ko‘payishiga ularni ta’siri kanday bo‘lgan (Boshlangich ma’lumotlar 5-
jadvalda keltirilgan).
5-jadval