4-mavzu. Kuylash uslubiyoti pedagogikasi. Reja: 1-§. Kuylash uslubiyoti

4-§. Ovoz apparatining kuylash vaqtidagi ish faoliyati.
Ovoz apparatining kuylash vaqtidagi ish faoliyati. Gavdani tik tutish. Gavdani tik tutish deganimizda axamiyatni ikki tomonga qaratamiz: estetik va fiziologik. Xonanda birinchi navbatda gavdasini tinglovchining axamiyatni chalgitmaydigan holda, o’ziga qulay xolatda tutmog’i, cholg’u sozi yonida turmog’i kerak. Ijroning muvaffaqiyatli chiqishi xonandaning saxnada o’zni tutishiga bog’liq. Xonandalik maktablarining ko’pi zarur deb ataydigan, gavdani tutishning fonatsiyaga ta’siri, uning erkin, lekin faol xolatiga bog’liq, bu paylarni fonatsiyaga xizmat qilishga tayyorlaydi. Shuni yodda tutish kerakki paylarning bunday xolati, ya’ni fonatsiyaga xizmat qilishga tayyor xolat, nerv- paylar tayyor xolati xamdir. Shunday qilib, gavdaning xolati xonanda uchun kuylashda juda katta axamiyatga ega.
Bosh xolatining axamiyati deganda xonanda boshini tug’ri ushlamog’i lozimligini aytib o’tamiz. Boshni yuqoriga ko’tarish bo’yinning old qismi paylarini zo’riqtiradi va kekirdakni siqadi, bu esa tovush xosil qilishda o’z ta’sirini ko’rsatadi. Boshni yon tomonga kuylash vaqtida egish mumkin emas, chunki bu xolat umuman xech qanday foyda bermaydi. Yuz turli xolatlardan xoli bo’lishi va asar mazmunini o’zda aks ettirishi lozim. Chexradagi tabassum o’quvchida xursandlik, ko’tarinkilik tuyg’ularini bildiradiki, bu asar xarakterini ochishga yordam berishi kerak. Tabassum organizmga tetiklik baxsh etadi. Zo’raki tabassum qilish kerak emas. Bo’yin paylari zurikmasligi va erkin bo’lmog’i kerak.
Xonandaning ovoz apparati.
Xiqildoq - ovozning ilk tovushi paydo bo’ladigan joy, kuychan xislatga ega: balandligi, kuchi, kuylovchi tembrining ilk tomoni, vibratosi ro’y beradigan joy. Xiqildoqning asosini tashkil etuvchi tog’aylarga: qalqonsimon, uzuksimon va ikkita yassisimon tog’aylar kiradi. Qalqonsimon tog’ayning tepa qismida xiqildoq joylashgan.
Yutkin – og’iz bo’shlig’ining esnashda xavo uriladigan makon. Burun yutkin - yutkin va burunni bir-biri bilan bog’lovchi qism. U orqali burun olgan nafas ichkariga boradi. Artikulyasion organlar - tovushni xosil qiladi va talaffuzga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Til-asosiy artikulyasion organdir.
Troxeya va bronxlar tashqaridan kirgan xavoni o’pkaga o’tkazadigan organlar. Nafas olayotganda barcha muskul paylari qatnashadi. Diafragma ko’krak qismini qorindan ajratib turadi va chandirlardan tashkil topgan.
Ovoz apparatining tuzulishi: 1-peshana bo’shligi; 2- yuqori rakovina; 3-o’rta rakovina; 4-ostki rakovina; 5-qattiq tanglay; 6-yumshoq tanglay;7-til osti suyagi; 8-xiqildoq qopqog’i; 9-qalqonsimon tog’ay; 10-haqiqiy tovush boylamlari; 11-kekirdak; 12-asosiy bo’shliq; 13-yevstaxiy trubaning halqum teshigi; 14-tanglay mindalinasi; 15- 2-bo’yin umurtqasi; 16-uzuksimon tog’ay; 17- ovqat o’tish yo’li.
Biz musiqani sifatli repertuarlar, ya'ni, folklor va jozibali ohanglarni kuylashdan boshlaymiz. Musiqa bizga nafaqat huzur, ichki kuch baxsh etadi, balki, bizning faylasufona fikrlarimizni ham o’stiradi, biz musiqa orqali ko’p narsalarni o’rganamiz. Musiqa bizning madaniy merosimizdir.
Mashhur repertuarlar faol kuylashni ta’minlab beradi va motiv ham bo’la oladi. Qachonki qo’shiqchi aktiv bo’lsagina, biz vokal tenikani o’stirib bera olamiz, bu holat qo’shiqchiga ham foyda beradi va asar ijro etilganda yaxshi natijalarni ko’rsatadi.
Artistlik yo’li bilan qo’shiq ijro etish qo’shiqchilar jamoasini o’qitish uchun, hamda ular faol bo’lishlari uchun na’muna bo’la oladi va bu muhim yo’l hisonblanadi. O’qituvchi video, CD, hayotiy asarlar hissiyotlar orqali dars vaqtida bolalarning - Men ham buni bajarishni hohlayman degan ichki hissiyotlarini uyg’otadi. Ko’pchilik bolalar o’zlarining mashhur shaxslarini tasavvur qilishadi va ularga taqlid qilishadi, bu esa ongni shakllantiradi.
Vokal texnikaning tarkibiy qismlari (komponentlari)
1. Qaddi – qomatini to’g’ritutish Postanovka;
2. Nafas – nafas harakati va nafasni boshqarish;
3. Fonizm va diapazon (registr) – boy (to’yingan) ijro mehanizmlar va rang – barangli mehanizm;
4. Rezonans-to’g’ri va tovush trakti;
5. Diksiya – artikulyasiya to’g’ri va notog’ri belgilar. O’zini ifoda etish dramatik tekst bog’lanish sxemasi asosini o’zida mujassamlashtiradi yosh honanda kuylagan va holat tabiiy harakat topilayotgan bosh tovush kuyda ijro etilayotgan ijroda vaqtlarning oziqlanishi yaxshi vaziyatda kuylash oddiy kuylash ishlammasi bo’lishi kerk. Kalitning yaxshi belgilari 1- cho’zim 2-yelkalar va pastga 3- ko’krak qafas 5-ralaksiya cho’zilish aralashish mashqlari tanani joylashtirish mumkin bolalar xorida imitatsiya o’yinidek yaxshi variantlar uchraydi.
Kuylayotganda bir so’z bilan aytganda nafas olishda 2 ta aspektda bo’ladi qaysiki muhim nafas olish harakati va tovush yo’nalishi yosh honandalarga ko’rsatilish kerak yelkalarni tovush kengligida kengaytiriladi. Nafas olishda kontrakt tuziladi nafas chiqarishdan keyingi qadam nafasni boshqarish giagfragmalarni to’g’irlash va boshqa harakat muskullarini va nafaslarni to’g’rilash sovuq uzun tarqalayotgan tovushlarni to’xtatish va bunday tovushlarni bo’gilayotgan it kabi asosiy tovush keyingi kritik qadam hisoblanadi.
Qaysiki ba’zi bolalardan qochadi ko’p yilarda hayot kitob yo’li xor direktorlari qaysiki boshlanadi oqaysi talantlar sizda mavjud daraxtlar juda sokin bo’lishadi agarda qushlar yuqorida kuylashmasa 4 ta tibbiy ko’rik mavjud qaysiki tekshiruvda o’tkazadi. Nuqsoni bor foydalanuvchilarni xotira mashqlarini va kelishuvga kelolmaydigan qabul qiluvchilarni ko’plab aniq bo’lmagan qo’shiqchilarda diapazon muammodir, muommo malakadir ularni ko’tarish kerak.
Vokal texnikasi nima?
Har bir yorqin vokalist o'z arsenalida o'ziga xos xususiyatlarga, ovozni bezatadigan, ekspressivlikni beradigan o'ziga xos texnikaga ega. Ba'zan tushunarsiz mayda-chuyda narsalar tinglovchilarni hayratda qoldiradi, chunki ular qo'shiqlarga o'ziga xos “soyani” beradi. Bunday nuanslarsiz, ovoz tekis va kashshof bo'lib chiqadi.
Ammo bu shunchaki zargarlik buyumlari ekanligini unutmang, shuning uchun ularni hamma joyda ishlatmang. Ularni asta-sekin o'zlashtirib oling va ularni o'zingizning ishlaringizda aralashtiring. Keling, ba'zi vokal texnikalarini ko'rib chiqaylik va ularning qanday tug'ilishlarini ko'rib chiqaylik. Vibrato - ushbu vokal texnikasisiz, ovoz to'g'ri va tushunarsiz eshitiladi. Vibrato akademik qo'shiq aytishda juda keng tarqalgan va ovozning asosiy bezagi mavjud. Buni nafaqat xonandaning ovozida, balki musiqa asboblarini chalishda ham eshitish mumkin (tremolo). Masalan, torli asboblar holatida bu barmoqning tebranishi natijasidir.
Ovozda vibratoni nima keltirib chiqaradi va bu vokal texnikasi nima? Vibrato - bu ovoz, ohang va tembrni tezda o'zgartirish. To'g'ri vibrato rezonatorlarda hosil bo'ladi va hech qanday holatda ligamentlarda bajarilmaydi. Albatta, siz hiqildoqdagi tebranishni ham his etasiz, ammo bu faqat aks sado aksidir. Yaxshi ijro etilganda, ushbu uslub ovozni engillashtiradi va unga erkinlik tuyg'usini beradi.
Vokal apparatingizga mutlaqo ega bo'lish bu ta'sirni ongli ravishda nazorat qilishni o'z ichiga oladi. Vibrato tasodifan yuzaga keladi va tovush chiqarishda juda tez-tez yoki hatto doimiy ravishda bo'ladi. Bunday holda, vaziyatni to'g'irlash uchun siz poydevorda tekis ovozda qo'shiq aytishni o'rganishingiz kerak. Nazoratsiz vibrato sizning diafragmaning yomon rivojlanganligini va ovozning qo'llab-quvvatlanmasligini ko'rsatishi mumkin.
Subton - ushbu uslub ko'pincha G'arb olamida va bizning sahnamizda zamonaviy pop musiqasida qo'llaniladi. Bu hiyla-nayrang shundaki, aniq ovozga havo oqimi qo'shilib, u chiqishda shov-shuvli tovush chiqaradi. Subtonaga kiritilgan qo'shiqlar qo'shiqni nafaqat dinamika bilan boyitibgina qolmay, balki jo'shqinlik va nafislikni keltirib, ijrochini tinglovchilarga yaqinlashtiradi. Qo'shiq aytishda subtonni pichirlash bilan taqqoslash mumkin, shuning uchun uning yordamida mavjudlik samarasi yaratiladi.
Subtonda kuylaganimizda nima bo'ladi? Biz juda kuchli havo oqimini chiqaramiz, ovozni faol holatga keltiramiz, ammo ligamentlarni to'liq yopmaymiz. Bunday holda, ular quvvatlanadi va havo oqimi tezligi "toza" kuylash bilan taqqoslaganda 2 baravar ko'payadi. Agar siz ovozingizni boshqarsangiz va piyoda qo'shiq kuylasangiz, bu vokal uslubi sodda. Doimiy qo'shiq kuylaganda bundan foydalanmang, bu vocal qo’shiq kuylashga arziydigan uslub emas, siz ligamentlaringizga zarar etkazishingiz mumkin.