4 mavzu: Mantiq Seminar rejasi

Xulosa chiqarishning bir qancha turlari mavjuddir:



Зарурий

Бевосита хулоса чиқариш

Чинлик даражасига кўра

Эхтимолий

Билвосита хулоса чиқариш

Дедуктив хулоса чиқариш

Индуктив хулоса чиқариш

Аналогия

Асосларнинг сонига кўра

Фикрнинг ҳаракат йўналишига кўра


1. Asoslar soniga ko‘ra xulosa chiqarish ikki turga bo‘linadi: bevosita va bavosita (vositali) xulosa chiqarish.
Bevosita xulosa chiqarish deb faqat bir asosdan to‘g‘ridan-to‘g‘ri xulosa chiqarishga aytiladi.
Bevosita xulosa chiqarish to‘rt usulda sodir bo‘ladi: 1) aylantirish, 2) almashtirish, 3) predikatga qarama-qarshi qo‘yish, 4) mantiqiy kvadrat bo‘yicha.
Aylantirishda asos sifatida olingan tasdiq hukm inkor hukmga va aksincha aylantiriladi. Bunda hukmning ma’nosi o‘zgarmaydi, faqat uning sifati o‘zgaradi. Masalan: Barcha matematiklar masalalar yechishni yaxshi bilishlari lozim. Demak, masalalar yechishni yaxshi bilmaydiganlar matematiklar emas. Yaxshi ishlangan g‘o‘za serhosil bo‘lmay qolmaydi. Demak, yaxshi ishlangan g‘o‘za serhosil bo‘ladi.
Almashtirishda asos sifatida olingan hukmning sub’ekti va predikati o‘rinlari almashtiriladi. Masalan: Adabiyotshunoslik badiiy adabiyot qonunlari to‘g‘risidagi fandir. Demak, badiiy adabiyot qonunlari to‘g‘risidagi fan adabiyotshunoslikdir.
Predikatga qarama-qarshi quyishda sub’ekt bilan predikat bir-biriga qarama-qarshi qo‘yiladi. Masalan: Barcha vrachlar oliy tibbiy ma’lumotga egadirlar. Demak, oliy tibbiy ma’lumotga ega bo‘lmagan hech bir kishi vrach emas.
Mantiqiy kvadrat bo‘yicha xulosa chiqarish A, E, I, O qat’iy hukmlar xususiyatlarini hisobga olgan holda sodir bo‘ladi («Hukm» mavzusiga qarang).