4-mavzu. O’rta asrlar iqtisodiy qarashlari. Merkantilizm iqtisodiy ta’limoti

xarid kilish zarurligi (transakcion motiv);

kutilmagan vaziyat uchun (extiyot shartdan);

chaykovchilik sababi (motivi).


Birinchi ikkita sababni pulning mikdoriy nazariyasining Kembrij varianti tarafdorlari kursatib utgan. J.M. Keyns buyicha birinchi ikkita sababdan boshka, chaykovchilik motivi ham nakd pulga bo’lgan talabni kuchaytiradi. Odamlar kimmatli kogozlarni sotib olish uchun ularning kursi pasayishini kutadi. Bunday vaziyat odamlarni o’z . qo’llarida ancha likvidli mablag - nakd pullarni ushlab turishga undaydi.

Foiz stavkasi past bo’lganda kimmatli kogozlar kursi yukori buladi. Foiz stavkasi kutarilishi bilan obligaciyalar kursi pasaydi. Demak, chaykovchilik funkciyasi likvidligi foiz me`yoriga boglik. Foiz me`yori kancha past bulsa, chaykovchilik motivi buyicha nakd mablaglarga talab shuncha yukori buladi. Foiz me`yori kancha yukori bulsa, nakd pulga talab shuncha past buladi (yukorida kursatilgan sababga kura).

Shunday kilib, pulga bo’lgan yalpi talab ikki kismdan tashkil topadi: a) oldi-sotdi (sdelka) uchun talab (milliy daromad darajasidan kelib chikadigan funkciya), b) chaykovchilik uchun talab (foiz stavkasi funkciyasi):

Dm = f (Y,R)

Extiyotkorlik xdm likvidlik ustunligini keltirib chikaruvchi sabablardan biri xisoblanadi. Kimmatli kogozlar - Jamg’arma tuplashning xatarli shaklidir. Shuning uchun odamlarga aktivlari bexatar xisoblangan nakd kurinishdagi o’ziga xos sugurta fondi zarur.

Pul massasi va foiz stavkasi. Keynscha modelda baholar o’zgaruvchan emas. Shuning uchun pul massasining kupayishi ishlab chiqarish darajasiga baxolarning o’sish i orkali emas, balki foiz stavkasi orkali ta`sir kursatadi. Agar yangi klassiklar pul massasi makroiqtisodiy jarayonlarga fakat «tugri» ta`sir kursatish mexanizmini, Viksellь - ham «tugri» ham «egri» mexanizmlarini tadqiqot qilgan bulsalar, J.M.Keyns esa e`tiborni fakat «egri» mexanizmga karatdi.

Foiz stavkasi ikkita sababga kura o’zgarishi mumkin: yo o’z aktivlarining bir kismini pul shaklida ushlab turgan kishilarning psixologik kayfiyatidagi o’zgarishlar okibatida (pulga bo’lgan talab egri chizigining siljishi), yoki pul massasining o’zgarishi natijasida (pul taklifi egri chizigining siljishi). Agar foiz stavkasi R₁ darajada urnatilgan bulsa (3-rasmga karang), unda uning R₂ darajaga pasayishi fakat pulga bo’lgan talab egri chizigi chapga (D₂) siljigandagina yoki pul taklifi egri chizigining ungga (S₂) siljishi natijasida sodir buladi.

Yukorida aytilganlardan xulosa kilib, pul taklifi mikdori foiz stavkasiga va demak, investiciyalar xajmiga ham ta`sir kursatadi deyish mumkin. Masalan, muomaladagi pul mikdorining M₁ dan M₂ ga o’sish i foiz stavkasini R₁ dan R₂ ga pasaytirdi va investiciyalar darajasini I₁ dan I₂