4-mavzu. O’rta asrlar iqtisodiy qarashlari. Merkantilizm iqtisodiy ta’limoti

Nega samarali talab hal qiluvchi omil ekanligini tushuntirib berish uchun J.M.Keyns yalpi taklif va yalpi talab tushunchalarini kiritdi. Yalpi taklif yalpi xarajatlar va yalpi maxsulot (yoki bandlik) hajmi o’rtasidagi nisbat bilan aniqlanadi. Qiska vakt ichida bu nisbat o’zgarmaydi. Ma`lumki, tadbirkor muayyan mahsulotni sotgandan keyin daromad olish mumkin. Yalpi talab kutilayotgan daromadlar (jamiyat mikyosida) va yalpi maxsulot (bandlik) o’rtasidagi nisbatni aks ettiradi. Bu nisbat o’zgaruvchan bo’ladi. Shuning uchun yalpi maxsulot, bandlik dinamikasi yalpi talab omillariga bog’lik buladi.

Yalpi talab bu iste`mol talabi va investiciya talabini (ishlab chiqarish vositalariga bo’lgan talab) o’z ichiga oladigan talab hisoblanadi. J.M.Keyns buyicha, ish bilan bandlik va milliy daromad ishlab chiqarish, uning dinamikasi taklif omillari (ishlatilayotgan mehnat, kapital miqdori, ularning unumdorligi) bilan emas, balki talab omillari bilan aniqlanadi. U o’z tadqiqoti markaziga talab muammosini kqyadi. Uning bu nazariyasi samarali talab nazariyasi deyiladi.

Yalpi taklif va yalpi talab kesishgan nukta narx darajasining muvozanatlashganligini, milliy ishlab chiqarishning real xajmining muvozanatlashganini bildiradi, shuningdek, bandlik darajasini tavsiflab beradi. J.M.Keyns uni samarali talab nuktasi deb atadi. Samarali talab bu - bandlik darajasini ifodalovchi yalpi tulovga kodir talab.

Bu erda yalpi talabni kanday ragbatlantirish asosiy muammo xisoblanadi. J.M.Keyns XX asrning 30-yillari kupchilik mamlakatlarda yalpi talabning (iste`mol talabi ham, investiciya talabi ham) samarali bulmaganligini asoslab berdi:

a) iste`molga bo’lgan talabning etarli darajada samarali bulmasligiga asosiy sabab, ish xaki oshganda kishilar iste`molining oshib borishi pul daromadining o’sish sur`atidan doimo orkada koladi, bu xolat “asosiy psixologik konun”ning amal kilishi bilan boglab tushuntiriladi, bu qonunga ko’ra, inson daromadlari oshib borganda oldingiga qaraganda daromadlarning kuproq cismi jamg’arila boriladi;