4-mavzu. O’rta asrlar iqtisodiy qarashlari. Merkantilizm iqtisodiy ta’limoti

50-yillarning ikkinchi yarmida J.M.Keyns nazariyasi asosida yangi keynschilik shakllandi. Uning ancha k o’zga kuringan vakillari amerkalik

E.Xansen (1887-1975), P.Samuelьson (1915 y. tugilgan), E.Domar (1914), S.Xarris (1897-1974), R.Solou (1924 y. tugilgan), ingliz R. Xarrod (1900­1978) lar xisoblanadi.

Yangi keynschilikning asosiy tadqiqot ob`ekti makroiqtisodiy mikdorlarning (yalpi talab, yalpi taklif, yalpi, Jamg’arma) o’zaro ta`siri xisoblandi. Masalaga bunday yondashuv ciklli ishsizlik, inflyaciya, iqtisodiy o’sish muammosini taxlil kilishga yordam beradi.

Yangi keynschilar (E.Domar, R.Xarrod) iqtisodiy o’sish nazariyasini ishlab chikdilar. Undagi asosiy muammo - realizaciya muammosi xisoblanadi. Bu nazariyaga muvofik, iqtisodiyot dinamik muvozanat xolatda buladi, agar talab ishlab chiqarish resurslaridan tula foydalanish imkonini bersa. Talab boglik bo’lgan milliy daromadning kupayishi, ularning fikriga kura, fakat kapital jamgarilishi funkciyasi xisoblanadi, kapitalga bo’lgan talab esa, fakat milliy daromadning o’sish sur`ati bilan aniklanadi.

İqtisodiy o’sish ning yangi keynschilik modelida iste`mol va Jamg’arma urtasidagi o’zaro mikdoriy boglikdik, «mulьtiplikator- akselerator» tizimi asosiy urinda turadi. İnvesticiya (kapital Jamg’armasi me`yori) va ishlab chiqarishning kapital sigimi (kapitalning ishlab chikarilgan maxsulotga nisbati) iqtisodiy o’sish ning asosiy omillari xisoblanadi.

Yangi keynschilar industriallashtirish paytida kapital sigimining o’sish moyilligini va «etuk iqtisodiyot» davrida pasayishini paykadilar. İqtisodiyotda Jamg’armaning investiciyalardan ortib ketishi korxonalarning tula kuvvat bilan ishlamasligiga va ishsizlikka olib keladi. İnvesticiyalarga bo’lgan talabning Jamg’armadan ortib ketishi baxolarning o’sish ini keltirib chikardi.

Yangi keynschilar iqtisodiyotni bilvosita va bevosita tartiblash chora- tadbirlarini ishlab chikdilar. Bilvosita ta`sir kursatish usuliga solik siyosati, byudjet orkali moliyalashtirish, kredit siyosati, tezlashtirilgan amortizaciyalar kiradi.

J.M.Keyns tomonidan taklif kilingan ssuda foizini tartiblash keng . qo’llaniladi. Asosiy kapitalga kapital kuyilmasini ragbatlantirish uchun foiz me`yorini o’zgartirish, birinchi navbatda o’zok muddatli kreditlashga nisbatan olib boriladi. Davlat krediti ishlab chiqarishning tarmok t o’zilishini o’zgartirishda, eksport tarmokdarini ragbatlantirishda, iqtisodiyotning kolok buginlarini . qo’llab-kuvvatlashda, infrat o’zilmani rivojlantirishda, texnika tarakkiyotini jadallashtirishda muxim rolь uynay boshlaydi.

Yangi keynschilar mulьtiplikator principini akselerator (jadallashtirish) principi bilan tuldirdilar. Mulьtiplikator principi buyicha investiciya ish bilan bandlikni ta`minlab daromadni oshiradi. Akselerator principiga kura daromadlarning o’sish i konkret sharoitda investiciyaning kupayishiga olib kelishi ham mumkin. Buning ma`nosi shundan iboratki, daromadlarning kupayishi yalpi talabning oshishiga olib keladi, yalpi talabning oshishi esa, ishlab chiqarishning kengaytirilishini takozo etadi va demak, yangi investiciyalarga bo’lgan talab kelib chikadi. Akselerator daromad o’sish i bilan kelgusi investiciyalar usimi urtasidagi bogliklikni ifodalaydi.

Tayanch iboralar: «samarali talab»; iqtisodiyotni tartiblovchi - davlat; iste`molga bo’lgan moyillik; Jamg’armaga bo’lgan moyillik; foizni tartiblash; Jamg’arma; investiciya; mulьtiplikator; akselerator.