4-mavzu: tog‘ jinslari va minerallar. Reja

Orolli silikatlar. Granatlar. Granatlarga tarkibi murakkab bo‘lgan orolli 
silikatlar kiradi. Ularning umumiy tarkibini quyidagicha ifodalash mumkin 
A
3
B
2
[Si0
4
]
3, 
bunda A
2+
= Mg, Fe, Sa, Mn; V
3+
= A1, Fe, Cr, Ti, Zr, V. Nomi lotincha 
granatus so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, bu minerallarning kristallari anor mevasi 
donalarini eslatadi. Tarkibi va rangi bo‘yicha granatlarning bir necha xillari 
ajratiladi: grossulyar (lotincha Grassularia - krijovnik), andradit (portugal 
mineralogi d'Andrad sharafiga), almandin (Kichik Osiyodagi Alabanda aholi 
manzili bo‘yicha), spessartin (Bavariyadagi Spessart aholi manzili bo‘yicha), pirop 
(yunoncha pyropos - olovsimon), uvarovit (graf S. S. Uvarov sharafiga) va b. 
Granatlar uzluksiz izomorf qatorlarni hosil qiladi, masalan, pirop - almandin - 
Mg
3
Al
2
[Si0
4
]
3
- Fe
3
Al
2
[Si0
4
]
3
yoki grossulyar - andradit Ca
3
Al
2
[Si0
4
]
3
- Ca
3
Fe
2
[Si0
4
]
3
. 
Varaqli silikatlar va alyumosilikatlar. Varaqli silikatlarga strukturasida 
kremnekislorodli tetraedrlar ikki qatlamli (kaolinit, serpentin), uch qatlamli 
(gidroslyuda, montmorillonit, talk) yoki to‘rt qatlamli (xloritlar) paketlarni hosil 
qiluvchi minerallar kiradi. Ular gidroksil guruhi, qo‘shimcha anionlar va suvga 
ega. Paketlar orasidagi suv miqdori keng miqyosda o‘zgarishi mumkin. Bu ba’zi 
qatlamli silikatlarning suvda ko‘pchishiga olib keladi. 
Varaqli silikatlar va alyumosilikatlar kremnekislorodli [Si
4
O
10
]
4
yoki 
alyumokislorodli [(Si,Al)
4
O
10
] qatlamlardan tashkil topgan bo‘lib, ulardagi 
tetraedrlar uchta umumiy uch bilan bog‘langan.Varaqli silikatlar uchun Si
4+
ning 
A1
3+
ga keng izomorf o‘rin almashishi, ortiqcha manfiy zaryadlar paketlar orasida 
suv 
molekulalari 
bilan 
birgalikda 
joylashgan 
Sa
2+
, 
Na
+
, 
K
+
bilan 
kompensatsiyalashuvi xarakterli. Varaqli silikatlarda asosiy kationlar bo‘lib Mg, 
Al, Fe, Ca, Ni hamda K va Na hisoblanadi. Ular uchun umumiy radikal [Si
4
O
10
]
4
yoki [(Si,Al)
4
O
10
kabi ifodalanishi mumkin. 
Varaqli 
strukturalarga 
minerallarning 
tabletkasimon 
kristallari, 
tangachasimon agregatlari, ba’zan yashirin kristalli shakli xarakterli. Varaqli 
silikatlar, ayniqsa mayda tangachali agregatlarda biri ikkinchisidan qiyin 
farqlanadi. Bu minerallar uchun ularning mukammal va juda mukammal ulanishi 
xarakterli bo‘ladi. Ularning qattiqligi, odatda, yuqori emas.Varaqli silikatlar 

---

guruhiga qatlamli, varaqli yoki tangachali tuzilishga ega bo‘lgan ko‘plab 
minerallar kiradi. Tog‘ jinslarida eng ko‘p tarqalganlari slyudalar (ayniqsa biotit va 
muskovit), gidroslyudalar, xususan vermikulit hamda talk, asbest, kaolinit, 
montmorillonitdir. 
Slyudalar alyumosilikatlar guruhiga kiradi va jins hosil qiluvchi 
komponentlar sifatida magmatik va ba’zi metamorfik jinslar tarkibiga kiradi. 
Slyudalarning tabiiy xossalari bir-biriga yaqin: ular juda yupqa, egiluvchi va tarang 
plastinkalarga juda oson parchalanadi.
Gilli minerallar guruhi kremnekislorodli tetraedrlar va alyumokislorodli 
oktaedrlardan iborat bo‘lgan varaqli silikatlar tarkibiga kiradi. Tabiatda gil 
minerallari orasida kaolinit, gidroslyuda, montmorillonit keng tarqalgan.