4-mavzu. Tovar-pul munosabatlari rivojlanishi bozor iqtisodiyoti shakllanishi va amal qilishining asosidir

Mehnat unumdorligi - aniq mehnatning vaqt birligi ichida mah- sulot ishlab chiqarish qobiliyatidir. U maTum vaqt davomida ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori yoki mahsulot birligini ishlab chiqarish uchun ketgan vaqt bilan oichanadi.
Mehnat intensivligi - vaqt birligi ichida mehnatning sarflanish tezligi yoki jadalligining oshib borishi.
Pul - hamma tovarlami sotish va sotib olish mumkin bo‘lgan umumiy ekvivalent rolini bajamvchi maxsus tovar.
Takrorlash uchun savollar va topshiriqlar

1. 
   Ijtimoiy xo‘jalik shakllariga umumiy tavsif bering. Natural va tovar xo‘jaligining asosiy farqlari nimalardan iborat?
   
2. 
   Tovar ishlab chiqarish va bozoming vujudga kelishining umu- miy shart-sharoitlarini tushuntiring.
   
3. 
   Nima uchun tovarga naflilik (iste’mol qiymat) va almashuv qiy- matining birligi sifatida qaraladi? Tovardagi bu ikki xil xususiyat nimadan kelib chiqadi?
   
4. 
   Qiymatning mehnat nazariyasi mazmunini tushuntirib bering.
   
5. 
   Qiymatning so‘nggi qo‘shilgan miqdor nafliligi nazariyasi aso- sida nima yotadi?
   
6. 
   Keyingi (so‘nggi) qo‘shilgan miqdor nafliligi nima va uning pa- sayish sababini tushuntiring.
   
7. 
   Tovarlar qiymatini aniqlashga boTgan quyidagi fikrlarga o‘z munosabatingizni bildiring:
   

1. 
   ijtimoiy zaruriy mehnat sarflari bilan belgilanadi;
   
2. 
   keyingi qo‘shilgan tovarlaming nafliligi bilan aniqlanadi;
   

v) keyingi qo‘shilgan tovarlaming nafliligi va ishlab chiqarish xarajatlari bilan aniqlanadi.

8. 
   Pulning mazmunini va vujudga kelishining umumiy shart-sha- roitlarini tushuntirib bering.
   
9. 
   Pulning ratsionalistik va evolyusion konsepsiyalarining maz- muni nimadan iborat?
   
10. 
    Pul qanday vazifalami bajaradi? Har bir vazifasining maz- munini tushuntirib bering.
    
11. 
    Oltin pul va qog‘oz pul o‘rtasidagi umumiylik va farqlarini ko‘rsatib bering.
    
12. 
    Qog‘oz va kredit pullaming qadr-qiymati va barqarorligi nima bilan belgilanadi?
    

1^EopHCOB E.O. SKOHOMHHecKaa TeopHJi: yne6. - 2-e H3fl., nepepa6. h aon. - M.: TK Beji6n, H3A-bo IIpocneKT, 2005, c.144.

2^Tovar qiymatini mehnat bilan aniqlashga yondashuvlarida maTum farqlar mavjud boTsada, ularga A.Smit, D.Rikardo, U.Pefti, J.S.Mill va boshqa ayrim iqtisodchilami, ulaming izdoshlarini kiritish mumkin.

3^Tovar qiymatini mehnat bilan aniqlashga yondashuvlarida ma’lum farqlar mavjud boTsada, ularga A.Smit, D.Rikardo, U.Petti, J.S.MiII va boshqa ayrim iqtisodchilami, ulaming izdoshlarini kiritish mumkin.

4^«Keyingi qo‘shilgan miqdor nafliligi» atamasini qoTlashda mualliflar tomonidan ko‘plab mulohazalarga borildi. Sababi - bugungi kunda iqtisodiy adabiyotlarda bu atamaning turli variantlari («me’yoriy naflilik», «me’yoriy foydalilik», «chegaraviy naflilifo>, «chegaraviy foydalilik» va h.k. ) qoTlanib kelmoqda. Biroq, bu atamalar lug‘aviy tarjima sifatida o‘rinli qoTlanilgan boTsada, mazkur tushunchaning haqiqiy mazmunini ifodalay olmaydi. «Key- ingi qo‘shilgan miqdor nafliligi» atamasi esa bu mazmunga ko‘proq mos tu- shadi. Bobning bayon etilishini osonlashtirish maqsadida keyingi o‘rinlarda qoTlaniluvchi «so‘nggi qo'shilgan miqdor nafliligi», «qo‘shilgan miqdor naflili- gi», «keyingi qo‘shilgan naflilik» kabi iboralar bir xil ma’no kasb etadi.