4. Menejmentning nazariy asoslari

8. Menejmentning ilmiy yondashuvlari va tamoyillari 
Menejmentning samaradorligi ko’proq darajada ilmiy yondashuvlar va tamoyillardan 
foydalanish bilan belgalanadi. Hozirgi vaqtda amaliyotda menejmentga nisbatan faqat ba’zi bir 
ilmiy yondashuvlar va tamoyillar qo’llaniladi., bu uni tushunishni “torligi” bilan izohlanadi. 
Har bir ob’ektni boshqarishning nazariyasi va amaliyoti tahlili R.A.Fatxutdinov bo’yicha
menejmentga nisbatan o’z ilmiy yondoshuvlarini qo’llash zarurligini belgilashga imkon beradi. 
(4- jadval). 
4-jadval 
Menejmentga nisbatan yondoshuvlar 
Nomi
Qisqacha mazmuni 
Ma’muriy
Qayta ishlab
chiqaruvchi 
Dinamik 
Integratsiyali 
Miqdoriy
Majmuaviy
Menejmentli
Me’yoriy
Ahloqiy
Jarayonli
Ma’muriy yondoshuvda me’yoriy hujjatlardagi menejment tizimining
vazifalari, huquqlari, majburiyatlari, element- lari tartibga solinadi 
Qayta ishlab chiqaruvchi yondoshuv bozor ehtiyojlarini kamroq xarajatlar 
bilan qanoatlantirish uchun tovar ishlab chiqarishni doimo qaytadan 
boshlashga mo’ljallangan 
Dinamik yondoshuvda boshqaruv ob’ekti dialektik rivojlanishda, sabab-
natija aloqalarida va birgalikdagi tobelikda ko’rib chiqiladi 
Integratsiyali yondoshuvda alohida tizimchalar va boshqaruv tizimining 
elementlari o’rtasida o’zaro aloqa o’rnatiladi 
Miqdoriy yondoshuvning mohiyati matematik, statistik va muxandislik 
hisoblashlar yordamida miqdoriy baholashdan foydalanishdan iboratdir 
Majmuaviy yondoshuvda menejmentning texnik, iqtisodiy ijtimoiy va 
boshqa jihatlari hisobga olinadi 
Menejment yondoshuvi boshqaruvchi tizimchalarni iste’molchi- ga 
qaratishni ko’zda tutadi 
Me’yoriy yondoshuvda boshqaruvdagi me’yorlar va normativlar belgilanadi 
Ahloqiy yondoshuv xodimga shaxsiy imkoniyatlarini his qilishga yordam 
berishdan iboratdir. 
Jarayonli yondoshuvda boshqaruv o’zaro bog’liq vazifalarning majmuasi 
sifatida ko’rib chiqiladi 
Tizimli yondoshuvda har qanday tizimga o’zaro bog’liq elementlarning 
majmuasi sifatida qaraladi 
Vaziyatli yondoshuv boshqaruvning har xil usullar qo’llanishi aniq vaziyat 

---

Tizimli
Vaziyatli
Vazifaviy
bilan belgilanishi nazarda tutiladi 
Vazifaviy yondoshuvning mohiyati ehtiyojni qanoatlashtirish uchun 
bajarish kerak bo’lgan vazifalarning majmuasi sifatida ko’rib chiqilishida 
iborat bo’ladi 
Birinchi marta “boshqaruv tamoyillari” atamasini F. Teylor kiritgan, u 1911 yilda “Ilmiy 
menejment tamoyillari” nomi ostida asarini nashr qilgan. Ishlarni bajarish asoslari va mehnat 
operatsiyalarini o’rganish asosida ishchilarning shaxsiy mehnatlarini boshqarishning to’rtta 
tamoyillarini shakllantirgan: 

ishning har bir elementini bajarilishiga ilmiy yondoshuv; 

ishchilarni tanlash, o’qitish va mashq qildirishga ilmiy yondoshuv; 

ishchilar bilan kooperatsiyalashish; 

natijalar uchun javobgarlikni menejerlar va ishchilar o’rtasida taqsimlash. 
Menejment sohasidagi boshqa mashhur mutaxassis A.Fayolь 1916 yilda “Umumiy va 
sanoat boshqaruvi” kitobida tashkilotlardagi boshqaruvchilar ishini shakllantirilgan holda 
ta’riflashni taklif qilgan va boshqaruvning 14 tamoyillarini shakllantirgan, boshqaruv vazifalarini 
hal qilish va menejment vazifalarini bajarishda ularga amal qilish taklif etiladi (5 - jadval). 
5 - jadval