4. Menejmentning nazariy asoslari

6.Boshqaruv va menejment 
Menejment (ing. management- boshqarmoq, idora qilmoq, tashkil qilmoq) – bu: 
- ishlab chiqarish, tijoratni boshqarish bo’yicha, ma’lum maqsadlarni ko’zlovchi amaliy 
faoliyat; 
- boshqaruv, nazariyasi, fani boshqaruv tamoyillari, usullari, vosita- lari va shakllarining 
majmuasi; 
- mamlakatimizning hozirgi zamon amaliyotida korxona, aktsiyadorlik jamiyatining 
rahbarlik qiluvchi tarkibidir. 
“Menejment” tushunchasi bizning turmushimizga mustahkam kirib borgan va o’zbekcha 
ishga doir faoliyat uchun odatiy bo’lib qolgan. Ammo shuni hisobga olish zarurki, gap yangi 
falsafa haqida ketmoqda, bunda qadriyatlar va ustivorliklarning yangi tizimlari amalda 
bo’ladilar. 
SHuning munosabati bilan “menejment” atamasining ma’nosi ustida batafsilroq to’xtash 
darkor. Ba’zi bir mualliflar o’zbekcha “boshqaruv” so’zi va inglizcha “menejment”ni sinonimlar 
deb hisoblaydilar. Haqiqatda esa ularning mazmuni bir muncha farqlanadi. “Menejment” 
atamasini qo’llab turib biz xalqaro amaliyotda o’rnashib qolgan tendentsiyaga rioya qilamiz, 
unga ko’ra uning ostida hodisalar va jarayonlarning butunlay ma’lum doirasi ko’zda tutiladi. 
Aslida esa “ boshqaruv” atamasi “menejment” atamasining qanoatlantiruvchi o’rinbosari 
bo’lmaydi, chunki keyingi holda gap zamonaviy tashkilot vositasida va doirasida ijtimoiy-
iqtisodiy jarayonlarni boshqarish haqida ketadi. Bunda ishlab chiqarish yoki tijoratni 
sanoatlashtirilgan tashkil qilish asosida amalga oshirilgan xo’jalik yuritishning bozor turi 
menejmentning adekvat iqtisodiy asosi bo’ladi. 
7. Boshqaruv (menejment)ning mohiyati va tizimi 
Umumiy ko’rinishda boshqaruv ikkita ob’ektning maqsadiga qaratilgan o’zaro 
hamkorligidan iborat bo’lib, bunda ulardan biri boshqaruv sub’ekti o’rnida, boshqasi esa 
boshqaruv ob’ekti o’rnida bo’ladi. Bu o’zaro hamkorlik uchun quyidagilar xosdir: 

boshqaruv sub’ekti boshqaruv ob’ektiga ta’sir ko’rsatish impulьslari (boshqaruv 
buyruqlari)ni jo’natadi, ular boshqaruv ob’ekti qanday faoliyat yuritishi haqidagi axborotga ega 
bo’ldilar; 

boshqaruv ob’ekti ushbu impulьslar (buyruqlar)ni oladi va ularga muvofiq harakat 
qiladi. 
Boshqaruv sub’ekti sifatida firmalar bo’limlari va xizmatlari majmuasini yoki alohida 
bo’linma, yakka shaxs va boshqalarni ko’rib chiqish mumkin. Boshqaruv ob’ekti sifatida
xodim, mehnat jamoasi, tovarlar, resurslar, hujjatlar va h.q. bo’ladi. Masalan, usta uchastkaning 
ishini tashkil qiladi. Bunda u past darajadagi menejer yoki boshqaruv sub’ekti, ishchilar esa – 
boshqaruv ob’ektlari bo’ladi. Tashkilotning tijorat direktori bo’linmalarning ishini tashkil
qiladi. Bunda u menejer yoki boshqaruv sub’ekti, ko’rsatilgan bo’linmalar- boshqaruv 
ob’ektlari bo’ladilar. 
Boshqaruvni faqat tashkilotning tarkibiy qismi bo’lgan haqiqiy harakat qiluvchi tizim 
mavjud bo’lgandagini amalga oshirish mumkin, u tizimli boshqaruv deb ataladi. 

---

Zamonaviy tashkilotni boshqarish tizimi quyidagi talablarga javob berishi kerak: 

yuqori egiluvchanlikka ega bo’lish; 

ishlab chiqarishning mehnatni nazorat qilish, tashkil etish va taqsimlashning tegishli 
shakllarini talab qiluvchi texnologiyasiga o’xshash bo’lish; 

korxonaning tashqi va ichki muhiti, bozor holatining omillari o’zgarishlariga operativ 
javob qaytarish; 

tashkilotni boshqarishning yuqori samaradorligini ta’minlash; 

tashkilotning rivojlanishiga ko’maklashish;

fan va ilg’or amaliyot yutuqlarini tadbiq etilishini ta’minlash; 

o’zini o’zi tartibga solish xususiyatiga ega bo’lish. 
Tashkilot menejment tizimining ta’minlovchi tizimchasi quyidagilarni o’z ichiga oladi: 
uslubiy ta’minot, resurslar ta’minoti, axborot ta’minoti va xuquqiy ta’minot. 
Vazifaviy tizimcha quyidagi tarkibiy qismlarni o’z ichiga oladi: Menejment, rejalashtirish, 
jarayonlarni tashkil qilish, hisobga olish va nazorat, motivatsiya va tartibga solish. 
Tashkilot menejmenti tizimini boshqaruvchi tizimchasi quyidagilarni o’z ichiga 
quyidagilarni oladi: xodimlarni boshqarish, menejmentning sotsiologiyasi va psixologiyasi, 
boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish va amalga oshirish, qarorlarni qabul qilishdagi tahlil, 
qarorlarni qabul qilishdagi bashorat.