4. Menejmentning nazariy asoslari

5. Boshqaruv funktsiyalari to’g’risida tushuncha. 
Ishlab chiqarish korxonalarining samaradorligi ulardagi boshqaruv faoliyatiga, boshqaruv 
faoliyatining funktsiyalaridan foydalanish darajasiga ko’p jihatdan bog’liq bo’ladi. Boshqaruv 
faoliyati samarali tarzda amalga oshirilishi uchun uning har bir funktsiyasi oqilona tarzda amalga 
oshirilishi kerak. Ishlab chiqarish korxonalarida boshqaruvning quyidagi funktsiyalari harakatda 
bo’ladi (3-rasm): 
1. Rejalashtirish 
2. Tashkil etish. 
3. Nazorat qilish. 
4. Tahlil qilish. 
5. Rag’batlantirish. 
Boshqaruv funktsiyalari ichida rejalashtirish funktsiyasi muhim o’rinni egallaydi. 
Rejalashtirish har qanday korxonaning muhim funktsiyalaridan biridir. Unga yetarli e’tibor 
bermaslik katta iqtisodiy yo’qotishlarga va oqibat natijada bankrotga olib keladi. 
Rejalashtirishning taktik va strategik rejalashtirish turlari mavjud. Taktik rejalashtirish nisbatan 
qisqaroq bo’lgan muddatlardagi boshqaruv faoliyatini aks ettirsa, strategik rejalashtirish uzoq 
muddatga mo’njallangan rejalashtirishni nazarda tutadi. 
Boshqaruv faoliyatini olib borish uning funktsiyalarini amalga oshirilishini taqozo etadi. 
Boshqaruv faoliyatini amalga oshirilishida uning rejalashtirish funktsiyasining ahamiyati 
nihoyatda kattadir. Rejalashtirish boshqaruv faoliyati davomida amalga oshiriladigan ishlarning 
boshlanish nuqtasidir. Rejalashtirish asosida boshqaruv faoliyati belgilanadi. Nima qilish 
kerakligi, qanday maqsad bo’yicha ish olib borish lozimligi aniqlanadi va bajariladigan ishlar, 
tadbirlar me’yorlar va imkoniyatlar bilan bog’lanadi.
Boshqaruvning rejalashtirish funktsiyasi davomida boshqaruv maqsadlari va vazifalari, 
ularni amalga oshirish muddatlari belgilanadi, vazifalarni amalga oshirish usullari ishlab 
chiqiladi, tashkilotlarning bo’limlari o’rtasidagi o’zaro aloqalar o’rnatiladi, bir-biriga muvofiq 
harakat belgilab olinadi. 
Tashkil etish – bu texnik, iqtisodiy, ijtimoiy va shu kabi boshqarish tizimlarini tashkil 
etishni bildiradi. Uning vazifasi, avvalo, eng maqbul tashkiliy tuzilma qurish, moddiy, mehnat, 

---

moliyaviy resurslardan samarali foydalanish, boshqarish tizimlari orasidagi munosabatlarni 
uyushtirishdir. 
Rag’batlantirish – ishlovchilarni keng demokratik asosida faollashtirish, ularni ko’zlangan 
maqsadlarga erishish uchun samarali mehnat qilishga undash va jalb qilish maqsadlariga ega. 
Buning uchun ishlovchilarni turli xil moddiy va ma’naviy rag’batlantirishlar joriy etiladi, ijodiy 
potentsialni namoyon etish va ishlovchilarning saviyasini rivojlantirish uchun sharoitlar 
yaratiladi. 
Nazorat funktsiyasining vazifasi ish natijalarini miqdoriy va sifat jihatdan baholash va 
hisobga olishdir. Uning asosiy dastaklari – kuzatish, firma hamma sohalarini tekshirish, hisob va 
tahlil. Nazorat teskari aloqa elementi sifatida namoyon bo’ladi. Nazorat ma’lumotlari asosida 
qabul qilingan qarorlarga, rejalarga, norma va normativlarga tuzatishlar kiritiladi.