49- ma’ruza radiochastota kuchaytirgichlari haqida umumiy tushunchalar

Tranzistorli amplitudaviy cheklagichlar
Tranzistorli ACHlar bir necha turlarga ega: oddiy, ikki tranzistorli va umumiy Re rezistorli, o‘zgaruvchan siljitishli. Oddiy tranzistorli ACH
Bunday ACH oddiy tranzistorli kuchaytirgichga o‘xshash. Kuchaytirgichdan
farqli ravishda ACH nochiziqli rejimda ishlaydi, buning uchun E kollektor
kuchlanishini oddiy kuchaytirgichdan kamroq tanlanadi, U_kir kuchlanishi etarlicha katta amplitudaga ega bo‘ladi. I_k=f(U_ke) tranzistorning chiqish xarakteristikalarida (10.12-rasm) o‘zgaruvchan tok dinamik xarakteristikasi (yuklama chizig‘i) chizilgan. U_kirning katta amplitudasidayopilishi va to‘yinishi soxalarining mavjudligi keltirib chiqaradigan kollektor tokining ikkiyoklama kesilishi vujudga keladi.

10.12-rasm
Bunda Ik tok maksimum va minimum bo‘yicha cheklangan bo‘ladi; rezonansli kontur kollektor tokining birinchi garmonikasini ajratadi.
U_kir < U_bo‘s (10.11-rasm) bo‘lganida Ik tokning kesilishi vujudga keladi, U_kir
kuchlanishining ortishi bilan kollektor toki birinchi garmonikasining ortishi sekinlashadi, bu ma’lum chegaralarda U_chik chiqish kuchlanishini o‘zgarmas bo‘lishini ta’minlaydi.
Ikki tranzistorli va umumiy Re rezistorli ACH
Uning sxemasi 10.13-rasmda keltirilgan, ACHning chiqish konturidagi kuchlanish VT2 tranzistor Ik chiqish toki birinchi garmonikasi orqali aniqlanadi. Kirish kuchlanishlarining (VT1 tranzistorning bazasidagi kuchlanish) turli satxlarida Ik tokning diagrammalari 10.14-rasmda keltirilgan. Agar Ukir=0 bo‘lsa, u holda chiqish toki i₂= i₂₀ bo‘ladi, Odatda VT1 va VT2 tranzistorlar va ularning ish rejimlari bir xilda tanlanadi, shuning uchun i₂₀=i₁₀ bo‘ladi. i20 tok tranzistorlarning boshlanishi rejimlariga bog‘liq. Ukir kirish kuchlanishi ortib boradi deb olinsa, ya’ni VT1 tranzistor bazasidagi musbat potensial ortadi. Bu VT1 tranzistorining yopila boshlanishiga olib keladi, bunda uning ie1 emitter toki kamayadi. Bu kuchlanish VT1 va VT2 tranzistorlarni yopuvchi kuchlanishi bo‘lganligi uchun, uning kamayishi VT2 tranzistorining yanada ochilishini vujudga keltiradi, demak i_e2 va i₂ toklar ortadi. i_e2 tok VT1 tranzistorini U_kir kuchlanishi yopgunga qadar ortadi, bunda i₂ = i_2max bo‘ladi. Keyin U_kir kuchlanishining va VT1 bazasidagi (VT1 tranzistor yopik) musbat potensialning istalgan ortishida i2 tok o‘zgarmaydi, i_2max ga teng ushlab turiladi. YOpik VT1 tranzistoridagi i2 tok R3, R4 va Re rezistorlar qarshiliklari orqali aniqlanadi.
U_kir kuchlanishi nolga nisbatan kamaydi deb olsak, ya’ni VT1 tranzistor bazasiga manfiy potensial berildi deb xisoblaymiz. Bunda ie1 tok va Ue kuchlanish ortadi, VT2 tranzistor yopila boshlaydi i_e2 tok kamayadi; VT1 tranzistor bazasidagi manfiy potensialning qandaydir qiymatida VT2tranzistor to‘lik yopiladi va i₂ tok nolgacha kamayadi. Keyin VT1 tranzistor bazasidagi manfiy potensial qanchalik ortmasin VT1 tranzistor ochiq, VT2 tranzistor yopik va i₂ tok nolga teng bo‘ladi. Agar U_kir< E bo‘lsa (10.14-rasm),
u holda i tok va Uchiq kuchlanish U_kir kuchlanishga chiziqli bog‘liq bo‘ladi.

10.13-rasm.
Agar U_kir> E bulsa i2 tokni ikki tomonlama kesimi paydo bo‘ladi, i₂ tok birinchi garmonikasining amplitudasi U_kir kuchlanishining o‘sishiga nisbatan sekinrok ortadi. Agar U_kir>> E bo‘lsa, i2 tokning birinchi garmonikasi deyarli o‘zgarmas amplitudali to‘gri burchakli impulslar shaklida bo‘ladi. Bularning hammasi 10.15-rasmda ko‘rsatilgan cheklagich amplitudaviy xarakteristikasini kurinishini belgilaydi. U_kir=E bulganda cheklagich chikishidagi U_chik0=0,5 i_maxR_ekv buladi. Bu erda R_ekv chikish konturining ekvivalent qarshiligi. Re rezistorning qarshiligi o‘zgartirib ishlash bo‘sag‘asini rostlash mumkin Re´=Re bo‘lganida Ue kuchlanish U_kir kuchlanishining ortishiga nisbatan tezroq kamayadi, VT1 tranzistor U_kir kuchlanishning kichik qiymatlarida yopiladi va cheklash bo‘sag‘asi kamayadi.

10.14-rasm. 10.15-rasm.

O‘zgaruvchan siljitilishi amplitudaviy cheklagich 10.16-rasmda keltirilgan. Tranzistorning ishlash rejimi uchta E_ko‘sh ta’minot manbalari E1 , E_bosh va Eko‘sh kuchlanishni AD ishlab chiqaradi. AD kirish U_kir kuchlanishini detektorlaydi. E_ko‘sh kuchlanish U_kir ga bog‘liq bo‘ladi. Kirish signali amplitudasi qanchalik katta bo‘lsa, E_ko‘sh kuchlanish shunchalik kata bo‘ladi. Dastlab kirish kuchlanishi amplitudasi kichik olinsa (10.17-rasm), bunda E_ko‘sh≈0 va E_sil= E_bosh bo‘ladi. ACH bu holda oddiy kuchaytirgich rejimida ishlaydi.

U_kir kuchlanish ortganda E_ko‘sh kuchlanish ortadi va binobarin E_ko‘sh kuchlanishning qutbi E_bosh kuchlanishining qutbiga teskari, E_sil kuchlanishi U_kir kuchlanishining katta qiymatlarida kamayadi, i_chiq chiqish tokining kesilishi boshlanadi. U_kir kuchlanishi qanchalik katta bo‘lsa, tranzistor chiqish toki θ kesish burchagi shunchalik kichik bo‘ladi.
SHunday qilib o‘zgaruvchan siljishli amplitudaviy cheklagichlarda U_kir kuchlanish ortganda qandaydir U_kir = U_bo‘s qiymatdan boshlab bir vaqtda i_{chiq. maks} tokning ortishi va θ burchakning kamayishi bo‘lib o‘tadi.
ACHning chiqishiga chiqish toki I_m1 birinchi garmonikasini ajratuvchi tebranish konturi qo‘yiladi, chiqishdagi kuchlanish U_chiq=I_m1R_ekv bo‘ladi. I_m1=i_chiq._max·α1(θ) bo‘lganligi uchun U_kir kuchlanishining ortishi bilan chiqish toki birinchi garmonikasi i_chiq._maks tokning o‘sish sababli ortadi va bir vaqtda θ burchakning kamayishi hisobiga kamayadi, ma’lum sharoitlarda tokning I_m1 birinchi garmonikasi amplitudasi deyarli o‘zgarmaydi.

10.16-rasm

10.17-rasm.
O‘zgaruvchan siljitishli amplitudaviy xarakteristikasi 10.18-rasmda keltirilgan AD uzatish koeffitsenti K_D=K_D._ort bo‘lgan AX idealga yaqin bo‘ladi K_D´ > K_D.ort bo‘lganida va U_kir kuchlanish ortganida E_qo‘sh kuchlanish K_D.ort dagiga nisbatan tezroq ortadi, bunda i_chiq.maks tok kam o‘zgaradi, kesish burchagi esa tez kamayadi. SHuning uchun I_2m tok amplitudasi U_kir kuchlanish ortganda kamayadi va amplitudaviy xarakteristika kamayib boradigan oraliqqa ega bo‘ladi. 10.17-rasm. O‘zgaruvchan siljitishli amplitudaviy xarakteristikasi 10.18-rasmda keltirilgan AD uzatish koeffitsenti K_D=K_D.ort bo‘lgan AX idealga yaqinbo‘ladi K_D´ > K_D.ort bo‘lganida va U_kir kuchlanish ortganida E_qo‘sh kuchlanish K_D.ort dagiga nisbatan tezroq ortadi, bunda i_chiq.maks tok kam o‘zgaradi, kesish burchagi esa tez kamayadi. SHuning uchun I_2m tok amplitudasi U_kir kuchlanish ortganda kamayadi va amplitudaviy xarakteristika kamayib boradigan oraliqqa ega bo‘ladi.

10.18-rasm.
56-Ma’ruza