5- amaliy mashg‘ulot Mavzu: quritish uchun zarur moddalar (oltingugurt, osh tuzi, ishqor va boshqa) va kerakli inventarlar miqdorini hisoblash mashg’ulotning maqsadi

Topshiriqni bajarish: Eritma konsentratsiyasi foizlarda belgilanadi.
Hisoblashlar belgilangan suv hajmiga modda miqdori yoki modda miqdorini berilgan eritma hajmiga ko‘ra ifoda yordamida aniqlanadi (1) va (2):

С = (1) С = (2)
𝑅К	𝑉К
100	100 - К

bu yerda:
V - suv miqdori, kg;
R - eritma miqdori, kg;
K - eritma konsentratsiyasi, %;
100 - foizga o‘tkazish koeffitsiyenti.
1-misol: Konsentratsiyasi 2% bo‘lgan 200 litr tuzli eritma tayyorlash zarur. Buning uchun qancha miqdorda suv va osh tuzi zarur ekanligini hisoblang. Buning uchun 1 ifodadan foydalanamiz:

С = = = 4 кг
𝑅К	200 ∗ 2
100	100

Zarur suv miqdorini topamiz: V=R-C=200-4=196 kg.
Hisoblarni tekshirish:
29
К =
С
𝑉 + С ∗ 100 =
4
196 + 4 ∗ 100 = 2%
2-misol: Konsentratsiyasi 2% bo‘lgan tuzli eritma tayyorlash uchun 200 litr
suvga qancha miqdorda osh tuzi qo‘shish lozim. 2-ifodadan foydalanib osh tuzi
miqdorini hisoblab topamiz:

С = = = 4,08 кг,
𝑉К	200 ∗ 2
100 - К	100 - 2

𝑅 = 𝑉 + С = 200 + 4,08 = 204,08 кг.
Hisoblarni tekshirish:
К =
С 𝑅
∗ 100 =
4,08
204,08 ∗ 100 = 2%.
Topshiriq. Quritiladigan xom-ashyo tarkibida 1....5% oltingugurt angidridi
bo‘lgan sulfat kislotaning ishchi eritmasi bilan ishlov beriladi. Sulfitlangan xomashyo tarkibida oltingugurt angidridi miqdori 0,1...0,2% dan oshmasligi lozim.
Agarda saqlashda yarim tayyor mahsulot tarkibidagi oltingugurt oksidi miqdori
0,1% gacha kamaysa mahsulot qayta ishlashga yuboriladi yoki zarur miqdorga
yetkazish uchun SO2 qo‘shiladi. Barcha hisoblarni SO2 miqdorini aniqlash uchun
amalga oshiring.
Misol: 150 tonna rezavor meva pyuresini quruq sulfitatsiyalash uchun zarur
0,2% konsentratsiya uchun SO2 miqdorini hisoblab toping.
SO2 zarur miqdorini (kg) quyidagi ifoda orqali aniqlaymiz:
х = М ∗ 𝑣 ∗ 10;
bu yerda:
M - sulfitatsiyalanadigan mahsulot massasi, tonnada;
v - sulfitatsiyalangan mahsulot tarkibidagi SO2 belgilangan konsentratsiyasi, % da;
10 - qayta hisoblash koeffitsiyenti.
х = М ∗ 𝑣 ∗ 10 = 150 ∗ 0,2 ∗ 10 = 300 𝑘𝑔;
30
Мисол: Tarkibida 0,08% SО2 bo‘lgan 150 tonna sulfitlangan meva
pyuresi mavjud. SО2 konsentratsiyasini 0,2% ga yetkazish zarur. Buning
uchun qancha miqdorda SО2 kerak bo‘lishini hisoblang.
Kerak bo‘ladigan SО2 miqdorini quyidagi ifoda yordamida aniqlaymiz:
х = М ∗ (в - б) ∗ 10;
bu yerda: b-mahsulot tarkibidagi mavjud SО2 miqdori, % da.
х = М ∗ (в - б) ∗ 10 = 150 ∗ (0,2 - 0,08) ∗ 10 = 180 кг.
Misol: Tarkibida 0,15% oltingugurt angidridi mavjud bo‘lgan 80 tonna
quritilgan mahsulot olish uchun qancha miqdorda 2% konsentratsiyali sulfat
kislota ishchi eritmasi zarurligini hisoblab toping.
Zarur 2% konsentratsiyali sulfat kislota eritmasi miqdorini quyidagi ifoda
yordamida hisoblab topamiz.
х =
М ∗ 𝑣
а
∗ 1000;
bu yerda: a - ishchi eritma tarkibida oltingugurt eritmasi miqdori, % da.

х = ∗ 1000 = ∗ 1000 = 6000 𝑙𝑖𝑡𝑟;
М ∗ 𝑣	80 ∗ 0,15
а	2

Hisob-kitoblar bajarilgandan so‘ng, osh tuzi va sulfat kislota eritmalari
tayyorlab, hosil bo‘lgan eritmalarning haqiqiy konsentratsiyasini ariometr
yordamida aniqlaymiz.