5 -mavzu: islom dini

Ja'fariy mazhabi, Ja'fariy mazhabi shia yo'nalishidagi diniy-huquqiy tizimga kirib, 12 imomga e'tiqod qiluvchi imomiylarning asosiy oqimidir. Imomiylar 6-imom Ja'far as-Sodiq (vafoti 765 yil)ni shialik fiqh tizimining asoschisi deb biladilar. Aslida bu tizim bir qator mujtahid va ilohiyotchilar tomonidan IX-X asrlarda ijtihod qilingan bo'lib, bunda imom Ja'farning deyarli roli bo'lmagan, undan fiqh va ilohiyotga oid hech qanday asar qolmagan. Shunga qaramay, shialik diniy-huquq majmuasi hozirgacha ham ja'fariya, deb nomlanadi.

Ja'fariya XVI asr boshlarida Eronda hukmron diniy-huquq tizimiga aylangan. Eron va Iroqdagi shialar o'rtasida bu mazhab hozirda ham kuchli ta'sirga ega. Shialikdagi mazhablardan birining nomi, o`n ikki imomga e’tiqod qiluvchi imomiylarning asosiy oqimi «ja’fariylar» deb ataladi. Oltinchi imom, shialik fiqhi asoschisi Ja’fari Sodiq nomi bilan bog`liq. Shialikning diniy-huquq majmuasi hozirgacha «ja’fariya» deb yuritiladi. Ja’fariya milodiy 16-asr boshlarida Eronda hukmron diniy-huquqiy tizimga aylangan. Eron va Iroqdagi shialar o`rtasida bu mazhab hozirda ham kuchli ta’sirga ega.

Xorijiylar,  "Xaraja" - "fe'lidan chiqmoq" mazmunida bo'lib, "xorijiylar ajralib chiqqanlar", "isyonchilar" ma'nosida keladi. Islomdagi ilk diniy-siyosiy oqim hisoblanib, xalifa Ali ibn Abu Tolib va Muaviya tarafdorlari bilan xalifalikda hukmronlik uchun kurash ketayotgan bir davrda vujudga keldi. Siffin yaqinida 657 yili xalifa Ali Muaviya tarafdorlari (umaviylar) bilan muzokara olib borishga ko'nishi uni haqiqiy vorislik huquqiga ega deb hisoblagan tarafdorlarning o'rtasida norozilik tug'irgan. Qo'shinning bir qismi (12 ming kishi) xalifa Alini kelishuvchilikda ayblab, undan ajralib Kufadan Harura degan qishloqqa ketadilar. Shuning uchun ba'zi ilk manbalarda ular haruriylar, deb ham yuritiladi.

Yo'nalish ta'limoti: xalifa diniy jamoa tomonidan saylanadi va unga bo'ysunadi, har qanday taqvodor musulmon (hatto qul yoki habash bo'lsa ham) xalifa bo'lib saylanishi mumkin, agar xalifa jamoa manfaatlarini himoya qilmasa, vazifasidan bo'shatiladi va hatto qatl qilinadi. E'tiqod amaliy faoliyat bilan mustahkamlanishi lozim. E'tiqodsiz va gunohkor kishilarni jazolashda murjiiylar tarafdorlari (jazo muddatini kechiktirish)ga qarshi turganlar.

Zaydiylar. Milodiy sakkizinchi asr o`rtalarida shialikda vujudga kelgan bir firqa tarafdorlari «zaydiylar» deb atalgan. Bu firqaga shialarning beshinchi imomi Muhammad Boqirning ukasi Zayd ibn Ali asos solgan. U imomlikka da’vogar bo`lib, milodiy 739 yili Kufada umaviylar hokimiyatiga qarshi isyon ko`targan. Xalifa Hishom isyonni bostiradi, Zaydning o`zi jangda halok bo`ladi. Zaydiylar Ajamdan bir payg`ambar kelishiga va u Payg`ambarimizning (s.a.v.) shariatlarini nasx (bekor) qilishiga ishonganlari uchun Islomdan tashqarida qoldi, kufri vojibdir deyiladi.