5- mavzu: O‘quv darslarining turlari va ularning mutaxassislar tayyorlashdagi roli

Yangi pedagogik texnologiyada o’quvchilaring bilimlarni uz vaktida nazorat qilish va baholash muhim ahamiyatga ega.
Bunda o’zlashtirishni nazorat qilish va baholash natijalariga qarab davlat ta’lim standartlarining kanday bajarilayotganligini tekshirib boriladi va vazifalar belgilanadi. Bilimlarni nazorat kilish va baxolash natijasida ukuvchi talabalarda bilimlar yanada kengayadi. Ta’lim soxasidagi yaxshi natijalar yoshlar tarbiyasiga xam ta’sir kursatadi. Ularda kutarinki rux, o’z kuchiga bulgan ishonch va kizikishlar paydo buladi.
Reyting tizimi. «Reyting» inglizcha suz bulib, baxolash, induvidual koeffitsiyent ma’nolarini anglatadi. Ukuvchilar bilimi sifatini nazorat kilishning reyting tizimi deganda xar bir talabaning ukish jarayoni va ukuv natijasini baxolashga bir xil yondashuvi: Reyting tizimi tarkibiga kuyildagilar kiradi:
- nazorat turlari (joriy, oralik, yakuniy);
- nazorat usullari (ogzaki, yozma, pedagogik test);
- vakti-vakti bilan baxolash;
- baxo shkalasi;
- o’quvchiga kuyib borilgan baxolarni predmet buyicha umumiy baxoga birlashtirish koidalari;
- natijalarni rasmiylashtirish koidasi va boshkalar.
Reyting tizimini kullashning maksadi va vazifalari, odatda, kuiidagi natijalarga erishish uchun sharoit yaratish xisoblanadi:
- o’quvchi va studentlar davlat ta’lim standarti talablarini uzlashtirishiga erishish;
- bilimni baxolashda obyektivlik va muntazamlikni ta’minlash;
- talabalarning ukuv - bilish xarakterlarini faollashtirish, ukishga ijobiy motiv xosil kilish, mustakil ishlashlariga erishish;
- har bir talabaning ukuv soxasida egallagan urnini aniklab, yutuklari uchun ragbatlantirish;
- ta’lim natijalarini takkoslashga imkon yaratish kabilar.
Ilgor reyting tizimi kuyidagi asosiy talablarga javob berishi kerak:
1. Uzluksiz ta’lim xar bir boskichining uziga xos xususiyatlarini xisobga olish.
2. Ko’p balli shkalani kullash.
3. Ukituvchi kuyadigan baxolar murakkab matematik xisob-kitoblar bilan boglik bulmasligi lozim. Baxo ukuv yurtida kabul kilingan (kullanib kelayotgan) mezonlarga binoan kuyib borilish kerak.
4. Reyting tizimi natijalari ukuvchilar, ota-onalar, pelagoglar tushunishi uchun kulay (sinf jurnalidan bilib olinadigan) bulishi lozim.
5. Xar bir ukuvchi ukuv yurtida uslubiyot bulimi vazirlik kursatmasiga binoan yoki uzi mustakil barcha ogzaki, yezma va test nazoratlarining minimal mikdorini belgilaydi va shu asosda yakuniy reyting baxosi chikariladi.
6. Uzluksiz ta’limning xar bir boskichida turli ukuv yurtlari reyting tizimlari natijalari ta’lim natijalarini takkoslashga imkon berishi kerak.
Chet el tajribasidan ta’lim jarayoniga kirib kelgan reyting tizimi bugungi kunning nazorat mezoni deb kabul kilindi.Reyting deganda-baxolash, tartibga keltirish, klasifikatsiyalash, bironta xodisani oldindan belgilangan shkala buyicha baxolash tushiniladi. Reyting nazoratida test xam samarali qo’llaniladi.
Test deganda-anik vazifani takomillashganligini darajasini aniklashda sifat va mikdoriy ulchamlarda belgilash imkonini beradigan, faollikning biron shaklini kiziktiruvchi, biron anik topshirik shaklidagi sinov kuroli tushuniladi.
Testning samaradorligini kuyidagicha belgilash mumkin:
- nazorat uchun kam vakt sarflanadi;
- nazorat va amaliy bilimlar darajasini obyektiv sharoitda aniklash imkonini beradi;
- ko’p sonli talabalar bilan bir vaqtning uzida nazorat olib borish mumkin;
- bilim natijalari ukituvchi tomonidan tezkorlik bilan tekshiriladi. Reyting nazorat tizimining asosida ukuv rejasiga kiritilgan xar bir fanning talaba uzlashtirishning sifat kursatkichlarini ballar bilan baxolanadi. Xar bir semestrdagi fanlardan tuplangan ballar yigindisi va talabaning semestr davomidagi, fanlardan tuplagan ballar yigindisi esa talabaning uzlashtirishni baxolash chorak va semestr davomida muntazam ravishda olib boriladi va ko’yidagi nazorat turlari orqali baholanadi;
- joriy nazorat
- oralik nazorat
- yakuniy nazorat