5- mavzu: O‘quv darslarining turlari va ularning mutaxassislar tayyorlashdagi roli

4.Pedagogik texnologiyalar va ularning talabalar bilimini oshirishdagi ahamiyati.
Ilmiy texnik taraqqiyot XX asr oxiriga kelib faqatgina ko‘plab ishlab chiqarish sohalarini texnologiyalashtirishga sabab bo‘lib qolmay, balki madaniyat sohasiga, bilimlar gumanitar sohalariga ham kirib keldi. Bugungi kunda biz endi axborot, tibbiyot texnologiyalari haqida gapiramiz, shu jumladan ta’lim sohasida ham. Pedagogik texnologiya deb odatda maqsadi ta’lim jarayonining samaradorligini oshirish, ta’limda ko‘zlangan natijalarga erishishga bo‘lgan pedagogikaning yo‘nalishiga aytiladi (M. Klarin, 1989). “Pedagogik texnologiya” so‘z birligi – bu inglizcha “an educational technology” – “ta’lim texnologiyasi” iborasining aniq bo‘lmagan tarjimasidir. “Pedagogik texnologiya” tushunchasi oxirgi paytlarda o‘qitish nazariyasida yanada kengroq qo‘llanilmoqda. Aynan “texnologiya” termini va uning “o‘qitish texologiyasi”, “ta’lim texnologiyasi”, “ta’limda texnologiya” kabi shakllariga pedagogik adabiyotlarda 300 dan ortiq ta’riflar berilgan. “Pedagogik texnologiya” termini birinchi bor pedagogika bo‘yicha ishlarda XX asrning 20-yillarida tilga olingan.
Hozirgi kunda pedagogik texnologiya tushunchasida turlicha ifodalashlar mavjud.
1. Texnologiya – bu bir ishda, mahoratda, san’atda qo‘llaniladigan uslublar to‘plamidir (izohli lug‘at).
2. Pedagogik texnologiya – bu o‘quv jarayonini amalga oshirishning texnikasidir (V.P. Bespalko).
3. Pedagogik texnologiya – bu o‘qitishda rejalashtirilgan natijalarga erishish jarayonini tasvirlashdir (I.P. Volkov).
4. Pedagogik texnologiya – bu o‘qitish, tarbiyaviy vositalar, shakllari, metodlari, usul, uslublarining maxsus to‘plami va tuzilishini belgilovchi psixologik-pedagogik ko‘rsatmalar yig‘indisi, u pedagogik jarayonning tashkiliy metodik quroli demakdir (B.T. Lixachev).
5. Pedagogik texnologiya – bu ta’lim shakllarini optimallashtirish masalani qo‘yuvchi, texnik va insoniy imkoniyatlarni va ularning o‘zaro munosabatlarini hisobga olib o‘qitish va bilimlar o‘zlashtirish butun jarayonini yaratish, qo‘llash va belgilashga sistemali yondashishidir (YUNESKO).
6. Texnologiya – bu san’at, mahorat, moxirlik, ishlab chiqish metodlari to‘plami, holatini o‘zgartirishdir (V.M. SHepel).
7. O‘qitish texnologiyasi - bu o‘quvchilar va o‘qituvchilar uchun so‘zsiz qulay sharoitlar yaratib berish uchun o‘quv jarayonini loyihalashtirish, tashkil etish va 13 olib borish bo‘yicha har tomonlama o‘ylab chiqilgan hamkorlikdagi pedagogik faoliyat modelidir (V.M. Monaxov).
8. Pedagogik texnologiya – bu pedagogikada fikrlashning sistemali usulidir (T. Sakamoto).
9. Pedagogik texnologiya – o‘quv jarayonining tashkiliy shakli, metodlari, mazmunini o‘zgartiruvchi uning rivojlanish sistemasidir (E. Bistereki va J. Seller).
10. Pedagogik texnologiya - pedagogik maqsadlarga erishish uchun foydalaniladigan hamma shaxsiy, instrumental va metodologik vositalar sistemali to‘plami va ishlatilishi tartibini bildiradi (M.V. Klarin).
11. Pedagogik texnologiya – bu ta’lim maqsadiga erishishga qaratilgan o‘qituvchi va o‘quvchining faoliyatini sistemali, konseptual, qoidali, obyektivlashtirilgan, invariant tasvirlashdir (F.A. Fradkin).
12. Pedagogik texnologiya bilimlarni egallashda rejalashtirish, boshqarish va ta’minlashni tahlil qilish uchun faoliyatni tashkil etish usulini, odamlar, g‘oyalar, vositalarni o‘z ichiga oluvchi kompleks integral jarayon demakdir (Pedagogik kommunikatsiyalar va texnologiyalar bo‘yicha AQSH assotsiatsiyasi).
Ta’lim va tapbiya japaënini optimal tashkil etishdip. O‘kuv matepiallapini tanlash, kayta ishlab, ukuvchi va talabalapning kuchi, yzlashtipish xucuciyatlapiga moclab shakl, hajmini yzgaptipish ham ta’lim texnolo-giyaciga daxldopdip. Pedagogik texnologiya ta’lim-tapbiyaning ob’ektiv qonuniyatlapi, diagnoctik makcadlap acocidagi o‘quv japaënlapi, ta’lim-tapbiyaning mazmuni, ucul va vocitalapini ishlab chikish va takomillashtipish tizimi, fan va texnika yangiliklapini yzida mujaccamlashtipuvchi o‘quv japaëndip.
Ta’limning acociy vazifalapi cifatida kuyidagilapni ajpatib kypcatish mumkin:
• talaba va pedagog shaxcining jadal pivojlanishi;
• talaba va pedagogning hamkoplikdagi faoliyati;
• bapkamol inconni shakllantipish fao-liyati;
• o‘quv-tarbiya japaënining yanada insonpapvaplashuvi;
Demak, pedagogik texnologiyani ta’lim modellarini optimallashtirish maksadida inson va texnika resurslari, ularning uzaro ta’sirini x,isobga olgan x,olda, butun ukitish va bilimlarni uzlashtirish jarayonini yara-tish, kullash va aniklash tizimi, deya e’tirof etish mumkin.
Innovatsion ta’lim texnologiyalari asosida talabalarning ijodiy kobiliyati va kasbiy malakasini oshirish jarayonida mustakil va ijodiy fikrlash asosida, eshiti-shida nuksoni bulgan bolalarda bilim, malaka va kunikmalarni shakllantirish, maxsus ukitish jarayonida korreksion-tarbiyaviy ishlarni amalga oshirishga oid bilimlarni egallash, maxsus ta’lim jarayoniga ijodiy izlanuvchanlik bilan yondashish, mulox,azalar zanjirini mantikiy kura olish, kizikarli materialni tanlash, o‘rganilayotgan obyekt-larning xossalarini isbotlash buyicha mala-kalar va kunikmalarni shakllantirish, uz bilim va malakalarini mustakil tuldirib borish kunikmalarini rivojlantirishni ko’zda tutadi.
Ta’lim metodlarini tanlashning mezoni-dars jarayonida tax,sil oluvchilar sonini hisobga olishdir. Agar ularning soni ko’p bulmasa, u holda faol o’qitish metodlaridan foydalanib, o’qitishni jadal sur’atlarda olib borish mumkin bo’ladi. Agarda kup bulsa, ularning har biriga e’tibor berish uchun vakt yetishmasligi natijasida tax,sil oluvchilarni boshkarish murakkablashadi. Bunda ukuv mate-rialini bayon kilishda kuprok og’zaki usul-lardan ma’ruza, hikoya, tushuntirishlardan foydalanilsa, maksadga muvofik buladi. Pedagogik texnologiyalarni kullash jarayonida talabalarni ukuv imkoniyatlari, tahsil oluvchilarning yoshi, darslarga tayyorgarlik darajasi, jamoadagi uzaro munosabatlar, o’z-o’zini boshqarish kobiliyatlarini e’tiborga olish lozim.