5- mavzu: O‘quv darslarining turlari va ularning mutaxassislar tayyorlashdagi roli

Joriy nazorat - bu urganiladigan mavzularni ukuvchi, talabalar tomonidan kanday uzlashtirayotganini muntazam ravishda dars jarayonida nazorat kilishdan iborat. Bu nazorat ukituvchi tomonidan kanday uzlashtirganini muntazam ravishda dars jarayonida nazorat kilishdan iborat. Bu nazorat ukituvchi tomonidan utakzalib, talabaning bilimi darajasining shu fanning xar bir mavzusi buyicha aniklab borish kuzda tutiladi.
Oralik nazorat- bu mazkur fan buyicha utilgan bir necha mavzularni uz ichiga olgan bulib yoki kiyem bo’yicha talabaning bilimini aniklash demakdir. Oraliq nazorat darsdan tashkari vaktda utkaziladi va talabalarga uzlashtirish kursatkichlarini oshirish imkonini beradi.
Yakuniy nazorat - bu nazorat semestr uchun belgilangan mavzular tulik ukitib bulingach, utilgan mavzular buyicha yozma» ogzaki, test shaklida utkaziladi. Talabaning fan buyicha simestrdagi reyting baxosi joriy, oralik va yakuniy nazoratlarda tuplangan ballari buyicha aniklanadi. Ukuv pedagogik ishlab chikarish va diplom oldi amaliyotlari davrida olingan bilimlar xam reyting ballari bilan boglanadi.
Pedagogikada monitoring deganda ukuv jarayonini uzluksiz, uzok vakt muttasil kuzatish va uni boshkarish tushuniladi. Pedagogik monitoring ukituvchi va talabani tugri xarakat kilish uchun zarur axborotlar bilan ta’minlaydi. Bunda tadkikot obyekti - ukuv tarbiya jarayonining natijalari va kuiilgan maksadga erishishda ishlatiladigan vositalaridir.
Ta’lim maksadlariga erishilganini baxolash. Baxolash - joriy, oralik va yakuniy nazoratlarni uz ichiga oladi. Joriy nazorat talabaning uzlashtira borayotganidan muttasil xabardor kilib turadi, odatda, joriy nazoratda bolaning bilimiga baxo kuyilmaydi, intilishlari ma’kullanib boriladi, shu tarika u bilimlarni shakllantirishda ishtirok etadi. Pedagogik texnologiyada xabardor bulib borish (obratnaya svyaz) ta’limda yul kuiilgan xatoni tuzatish uchungina emas, ta’lim maksadlarining aniklashga xam xizmat kiladi. Yakuniy nazoratda rejalashtirilgan ta’limm maksadiga erishilgani baxolanadi.
Nazorat ogzaki, yozma yoki test shaklida bulishi mumkin. Ogzaki va yozma nazorat. Ogzaki nazoratning yaxshi jixatlari: ukituvchining talaba bilan jonli mulokoti, shaxsan alokada bulishi; ogzaki nutkni mashk kilishi; bilimini chukurrok aniklash (tekshirish) uchun kushimcha savollar berish imkoniyati kabilar kiradi. Ogzaki javob berish talabani faol fikrlashga undaydi.
Ogzaki javob berishda yaxshi tayyorlangan ukuvchi uz bilimdonligini, kushimcha urganganlarini namoyish etadi. Talaba bilan bevosita aloka natijasida surash paytida bolaning bilim uzlashtirishi masalasida ukituvchida tugilgan ayrim shubxalar bartaraf etiladi.
Shu bilan birga talabaning bilimini ogzaki nazorat kilishda pedagogning shaxsiy xususiyat, sifatlari aks etadi. Ogzaki baxolashda xar bir ukituvchiga xos obyektivlik va subyektivlik munoasbati namoyon buladi. Pedagogik tadkikotlarda aniklanishicha ikki imtixon oluvchining bir talabaga bir fandan kuygan baxolari 40-60% ga mos keladi. Bir bolaga imtixonchilarning bittasi yukori baxo kuygan bulsa, ikkinchisi past baxo kuyish xollari uchraydi. Bitta yozma ishning uziga turli imtixonchilar turlicha baxo kuyishlari mumkin. Xullas, ogzaki va yozma imtixonlarda ukuvchiga kuyiladigan baxolarda subyektivlik alomati kuprok. Ukituvchi kupincha baxoni boshka ukuvchilarga nisbatan kuyadi, bunda kuyilayotgan baxo kamaytirilishi xam, oshirib yuborilishi xam mumkin. Yozma imtixonning yaxshi tomoni - ukuv materialini bola uzlashtirib olganiga xujjatli dalil buladi, talaba uz fikrlarini kogozda ifodalashi uchun amaliyotdir.
Ogzaki va yozma nazoratning an’anaviy tizimiga xos jiddiy nuksonlar katoriga kuyidagilar kiradi:
1. Imtixonda talaba biletdagi 3-4 ta savolga javob beradi, baxo esa ukuv predmeti dasturini bilgani uchun kuyiladi.
2. 5 balli baxo shkalasi bilim uzlashtirish darajalari orasidagi tafovutlarni anik belgilashga imkoniyat bermaydi.
3. Ogzaki va yozma imtixonlar bilim uzlashtirish sifatini obyektiv, anik va asosli baxolashni ta’minlay olmaydi.
4.Ogzaki surashga, shuningdek yozma ishlarni tekshirishga vakt kup ketadi.
5.Ogzaki va yozma nazorat uchun kompyuterlarni ishlatish kiyin, ularni avtomatlashtirib bulmaydi. Bu jixatdan test nazorati ustunliklarga ega. Test nazoratining yaxshi tomonlariga kuyidagilar kiradi:
1.Yaxshi pedagogik test obyektiv pedagogik ulchash (baxolash)ning instrumenta bulib, uning natijasi nazorat utkazuvchi odamga boglik bulmaydi.
2. Pedagogik test ukuv materiali mazmunini tulik kamrab olishi mumkin, ta’lim natijasini test usulida ulchashda - xamma talabalarga nisbatan bir xil oldindan belgilangan shkalaga binoan anik va tugri baxo kuyiladi.
3. Test nazoratida texnikani ishlatish kulay, bu ma’lum ukuv materialini yoki butun bir fanni, nisbatan oz vakt, kam kuch sarflab, ommaviy nazorat kilishga imkon beradi.
4. Test nazoratini kompyuterlar vositasida avtomatlashtirish oson. Bu uning muxim ustunliklaridan biridir.
Lekin, test usuli xam nuksonlardan xoli emas, masalan, test nazoratining kup shakllari talabani ogzaki va yozma javoblarini mustakil ifodalash imkoniyatidan maxrum etadi. Talabaning ruxiy kechinmalari xam ukituvchi oldida erkin javob berayotganidek namoyon bulmaydi; bilimdonligi, shaxsning uzigagina xos ruxiy xususiyatlarini kursatish imkoniyati yuk. Imtixon topshiruvchi tugri javobni tanlashigina mumkin, xolos. Shunga karamay pedagogik testlarning ijobiy imkoniyatlari katta, ulardan urinli, tugri foydalanish ta’lim tizimining barcha buginlarida ukish va ukitish sifatini oshirishga xizmat kiladi. Xar bir pedagog ta’lim boshkaruvi idoralarining xodimlari test madaniyatini, test nazariyasi va amaliyotini chukur urganishalri lozim. Pedagogik testlarni kullash ukitish jarayoni va natijalariga katta ta’sir utkazishi mumkin: sifatli tuzilgan testlar talabaning bilish faolligini oshiradi va aksincha yomon tuzilgan testlar ukish jarayoniga salbiy ta’sir kursatishi ham mumkin.
Fanning yakuniy bahosi uchta yo‘nalishdagi baholarga asoslanadi:
(1) Dars mashg‘ulotlariga tayyorgarlik va faol ishtirok etish (10%).
Dars jarayonida muntazam ishtirok etishdan tashqari, talabalar darslar boshlanishidan oldin onlayn o‘quv materiallari bilan tanishgan bo‘lishlari talab etiladi. Har bir talabadan ma’ruza va amaliy mashg‘ulotlarda faol ishtirok etish talab qilinadi.
(2) Auditoriyadagi mashg‘ulotlar (10%)
Har haftada o‘tilgan ma’ruzalar asosida 19 ta amaliy mashg‘ulot o‘tkaziladi. Har bir amaliyot mag‘ulot bo‘yicha topshiriqlar keyingi dars mashg‘ulotiga qadar bajarilib topshirilishi lozim. Amaliy mashg‘ulotda berilgan topshiriqlarni bajarish.
(3) Yakuniy baholash (80%) (Baholash turi, vaqti, baholash mezonlari)