5 a 110301-Kimyo o’qitish metodikasi

2.2.Kimyoviy korroziya.
Kimyoviy korroziyada metall sirti tarkibida kislorod bulgan gazli
mihitlarda oksidlanadi. Tashqi muhitlar quruq-havo , quruq suv bug’lari
va toza kislorod bulishi mumkin . Gazli muhitdan metall sirtiga
adsorbsiyalangan kislorod malekulasi , adsorbsiya natijasida ajralgan
issiqlik ta’sirida atomlarga ajraladi va elektronlarning qayta 

---

taqsimlanishi bilan atomlar ionlar holatiga utadi . Metall sirtidagi atom 
oksidlanadi – elektronini yo’qotadi, kislorod atomi tiklanadi – 
elektironlani qabul qiladi ; ya’ni quydagi jarayon sodir buladi
Me R Me 2+ +2e 
O+2e R O
2 
Me
2
+O
2
R MeO 
Ionlari kimyoviy uzaro ta’sirida sirtda kristall kimyoviy reaksiya
maxsuloti hosil bulishi bilan oksidlanish jarayoni tugaydi . Uz-uzidan
oksidlanish extimoli sodir buladigan kimyoviy reaksiya standart
termodinamik potensiali ishorasi uzgarishi bilan aniqlanadi . DG< O da
oksidlanish ehtimoli kuzatiladi . Oksidlanish tezligi sirtda xosil buluvchi 
oksidlar himoyalash xossalariga bog’liq. Zich oksid qatlamlar yaxshi 
himoyalash xususiyatiga ega . Oksid qatlamlarning hosil bo’lishi oksid
va metal xajmlari nisbati – hajmiy koeffisient g= Vm ga bog’liq .
J=1,0…….2,5 da oksid qatlam zich va j<1 da oksid qatlam g’ovak
buladi, j>2,5 da oksid qatlam metal sirtidan quporilib tushadi . Tabiiy.
sharoitlarda (t=250C) metal sirtida xosil buladigan oksid qatlamlar yupqa
bulsada (3….10nm) metal sirtini ximoyalash qobiliyatiga ega . ww. 
Qmii.uz/ e-lib
Metall oksidlari ionli turdagi bog’lanishli oraliq fazalar bulib oksid 
panjarasida metal yoki kislorod ionlari kup buladi . Qatlamdagi
nuqsonlarning bulishi uning ximoyalash xossasini kamaytiradi . CuO 
vaCr 
2
O
3
nuqsonlarsiz bulgani uchun juda yaxshi ximoyalash xossalariga
egadir . Oksidlanish tezligi dh / dt quydagi tenglama bilan ifodalanadi .
dh/dt=(dh/dt). e-DE /RT yoki K=A. e-DE /RT Bu tenglamada Arrennius
tenglamasi deyiladi . Xaroratning uzgarishi va oksidlash sharoitlari oksid
qatlam usishiga va oksidlarining tarkibiy uzgarishlarga olib keladi .
Misni havoda t=200…..4000da oksidlanganda CuO, t>4000Cda esa
nuqsonli kristall panjaralarga ega bulgan Cu 
2
O xosil buladi .Temir 
oddiy atmosfera mihitida Fe 
2
O
3
(gematit ) bilan qoplangan buladi . 
Xarorat t<5700C da Fe 
3
0
4
(magnetit ), t>5700C daFe 
2
0
3
Fe 
3
0
4
va FeO
(vyustit ) murakkab tarkibdagi oksidli qatlam xosil buladi . Metallarning 
yuqori xariratdalarda gazli muhitlarda korroziyaga qarshilik kursatish 
qobiliyati ‘ issiqlikbardoshlik deyiladi . Metall issiqlikbardoshligi tashqi 
va ichki omillarga bog’liq buladi . Metall kimyoviy tarkibi, strukturasi
va sirtiga ishlov berish tozaligi ichki omillar bulsa, tashqi omillar xarorat, 
gazli mihit tarkibi, muhitning xarakat 
tezligi , oksidlovchi muhitning parumal bosimi kabilardir . Gazli 
mihitlarda korroziyadan saqlanish uchun quydagi asosiy ximoya

---

usullari mavjud;ishlatilishi sharoitiga qarab yuqori issiqbardosh pulat
va qotishmalar qullanishi-termodifuzion, plazma va electron- nur usullarida
olinadigan ximoya qatlamlari
- ishchi mihitiga ingibitorlar kiritish
-konstruktiv usullari- detal sirt xaroratini pasaytirish, muhim xarakat
tezligini kamaytirish ; 
- texnologik usullarda termik va kimyoviy-termik ishlov berish; 
- mikroklimat va ximoyalovchi atmosfera xosil qilish;