5 Lekciya:Óz -ózin tárbiyalaw hám óz ústinde islew. Reje

5 Lekciya:Óz -ózin tárbiyalaw hám óz ústinde islew.


Reje:

1.Ta’rbiyashiliq sheberliginıń’ mazmuni

2.Ta’rbiyashiliq sheberliginıń’ quramliq bo’limleri


Tayanish tu’sinikleri:
Jetik ta’jriybeli kadrlar; sana jemisi; ta’rbiya protsessi; ta’rbiyanıń’ maqseti; ka’mil insan ta’rbiyasi; oqitiwshinıń’ ta’rbiyashiliq sheberligi; quramliq bo’limler; shaxstin’ umumma’deniyat unsurlari; texnologik dizim; sotsial psixologik dizim; o’z-o’zin ta’rbiyalaw; iqtiyarliliq; o’z-o’zin an’law; insan kamalati; ta’rbiyalaw metodlari; ko’p ta’repli protsess; obiektiv faktorlar; subiektiv faktorlar; ta’rbiyanıń’ u’zliksizligi; ta’rbiyaliq is rejesi; ta’rbiyaliq ta’dbirler; ta’rbiyalang’anliq na’tiyjeleri.
Ta’rbiyashiliq sheberliginıń’ mazmuni ham protsessi
Ha’r qanday ja’miyette barkamal a’wladti ta’rbiyalaw, er jetkiziw ham oni ma’lim bir ka’sipke jo’neltiriw awir ham mashaqatli miynet na’tiyjesinde a’melge asiriladi.bul mashaqatli miynet u’zliksiz ta’lim ham ta’rbiyaliq xizmettin’ na’tiyjesidur. Ja’miyet rawajlaniwinda ta’rbiyanıń’ ornıń izahlap, birinshi Prezidentimiz I.A.Karimov to’mendegi pikirlerdi bayan etedi: “Ta’lim-ta’rbiya-sana jemisi,biraq ha’zirgi waqitta sana da’rejesi ham onıń’ rawajin belgileytug’in faktordir.Ta’lim-ta’rbiya dizimin o’zgertpesten turip, sanani o’zgertirip bolmaydi.
Sanani, oylawdi o’zgertpesten turip bolsa biz go’zlegen maqset-erkin ham pa’ra’wa’n ja’miyetti payda etip bolmaydi”. Jaslardi oqitiw ham ta’rbiyalaw, zamanagoy bilimlerge iye bolg’an jetik ta’jriybeli kadrlardi tayarlawda a’sirese oqitiwshinıń’ ta’rbiyashi sipatinda orni a’himiyetlidur.Ma’mleketimiz birinshi Prezidenti I.A.Karimov “Joqari ma’na’wiyat- jen’ilmes ku’sh” asarinda oqitiwshinıń’ ka’siplik xizmetine sonday ta’riyp beredi: “Ba’rshemizge belgili, insane qa’lbine jol, a’weli ta’lim-ta’rbiyadan baslanadi.Sonıń’ ushin qashandur bul haqqinda ga’p ketse, a’jdatlarimiz qaldirg’an biybaha miyrasti eslew menen birge, ata-analarimiz Qatari biz ushin en’ jaqin bolg’an ja’ne bir ulli zat- oqitiwshi ham murabbiylerdin’ miynetin hu’rmet penen tilge alamiz… Uliwma aytqanda, mektep degen ulli ma’kannıń’ insan ham ja’miyet rawajindag’i orni ham ta’sirin, jaslarimiz ba’lkim pu’tkil xalqimiz keleshegin belgileytug’in oqitiwshi ham murabbiyler miynetin hesh na’rse menen o’lshep, ten’ep bolmaydi”.
Ha’r qanday sotsialliq ja’miyette jas a’wlad ta’rbiyasi belgili maqset tiykarinda sho’lkemlestiriledi. Ta’rbiyanıń’ maqseti sotsialliq ja’miyet rawajlaniwi, onıń’ rawajlaniw jo’nelisi, sotsialliq mu’na’sibetler mazmunıńan kelip shig’ip belgilenedi. Bu’gingi ku’nde O’zbekistan Respublikasinda tashkil etilip atirg’an ta’rbiyanıń’ tiykarg’i maqseti ba’rkamal a’wladti ta’rbiyalap kamalg’a keltiriwden ibarat. Buni, “Salamat a’wladti ta’rbiyalaw- ulli ma’mleket diywalin, pa’ra’wan o’mir tiykarlarin quriw degenidur”. Ba’rkamal a’wlad ta’rbiyasi erkin ham demokratik ja’miyet rawaji ushin qanday a’himiyet ka’sip etiwin ma’mleketimiz birinshi Prezidenti I.A.Karimov bilay ko’rsetedi: “Biz ka’mil insan ta’rbiyasin ma’mleket siyasatinıń’ sanasi joqari, mustaqil pikirley alatug’in, minez-hulqi menen o’zgelerge u’lgi bolatug’in bilimli, ma’ripatli kisilerdi tu’sinemiz”.
Ta’rbiya haqqinda belgili o’zbek adibi Abdulla Avloniydin’ “Al-hasil, ta’rbiya bizler ushin ya hayat, ya mamat, ya najot- ya falokat, ya saodat- ya razolat ma’selesidur”- dep aytqan pikirleri ba’rshe millet wa’killerinıń’ ta’rbiyasina mas keliwshi haqiyqatdur. Bul pikirlerden korinip turg’anday, shaxs ta’rbiyasi jeke is emes, ba’lki sotsialliq, milliy ham ma’mleket isidur.
O’zinıń’ ka’siplik sheberligin endi g’ana baslag’an jas oqitiwshilarda ta’rbiyashiliq sheberliginıń’ ko’nlikpe ham ta’jriybelerin iyelew qiyin qa’liplesedi.Bunda tiykarinan, jas oqitiwshilarda ka’siplik sipatlar dizimini iyelew ha’reketi menen baylanisli subektiv sebepler bar boladi. Bul neni na’zerde tutadi? Baslawshi oqitiwshinıń’ qiyin jag’daylarda oqiwshilar arsinda o’zin tuta biliwi, ha’r tu’rli ta’rbiyaliq usillardan paydalanip, go’zlengen maqsetke erisiwi ta’rbiyashiliq sheberligi menen baylanisli. Peagogik xizmetti endi g’ana baslag’an ta’rbiyashi oqitiwshilar jazalaw usillarin ko’plew iyelewge ha’reket qiladilar. Olar aldinda ta’rbiyaliq maqsetlerge erisiwdin’ faktori sipatinda “qanday jazalaw kerek?” ma’selesi ba’rshe ta’rbiyaliq ma’selelerdi sheshiwshi faktor sipatinda ko’rinedi.
Oqitiwshi ta’rbiyashiliq xizmetinıń’ mazmunıńda, alding’a qoyilg’an maqset ham waziypalarg’a muwapiq oqiwshilar ta’repinen o’zlestiriliwi lazim bolg’an bilim, ko’nikpe ham ta’jriybeler , shaxs minez-hulqi ham de sipatlari ma’nisi sa’wlelenedi. Oqitiwshi ta’rbiya mazmunıń shaxstin’ qa’liplesiwine qoyiliwshi sotsialliq talaplardan kelip shig’ip ,sotsial-ekonomikaliq rawajlaniw, kisilik mu’nasibetler ma’nisi ham da’rejesi, sonday aq, ja’miyet mafkurasi tiykarinda belgileydi. Sol menen birge ta’rbiyaliq xizmet a’weli oqitiwshinıń’ pedagogik sheberligi, joqari sho’lkemlestiriwshilik xizmetine da baylanislidir:
1.Oqitiwshinıń’ ta’rbiyashiliq sheberligi- oqiwshilar du’nyasina kirip bariwda, olardin’ mehrg’a miyassar boliwda, ta’lim orinlarindag’i pedagogik xizmetin tuwri ham ma’lim bir maqsetke jo’neltire aliwda ko’rinedi.
2.Oqitiwshinıń’ ta’rbiyashiliq sheberligi- bul mektep oqiwshisin ha’r ta’repleme rawajlantiriwshi pedagogik jag’daylarin tuwri sho’lkemlestire aliw ta’jriybesidur.
3.Oqitiwshinıń’ ta’rbiyashiliq sheberligi-bul “oqitiwshi-oqiwshi” mu’na’sibetlerin bir waqitta jaqsi ta’repke o’zgertiw emes, ba’lkim oqiwshilar topari ham bo’lek shaxsqa ta’rbiyaliq ta’sir etiw, toparda ta’rbiyaliq oortaliqti bir normada sho’lkemlestiriwdir.
4.Oqitiwshinıń’ ta’rbiyashiliq sheberligi- bul tek ka’siplik bilimlerdi jaqsi iyelew emes, ba’lkim ta’rbiya nizamlari ham de oqiwshilar toparinıń’ turmisin tashkil etiw nizamlarinan kelip shig’atug’in usil ham metodlardin’ a’melyatqa engiziliwidir.
5.Bilim ham og’an tiykarlang’an ko’nlikpe ham ta’jriybeler- oqitiwshi ta’rbiyashiliq sheberligi ma’nisinıń’ tiykari esaplanadi. Oqitiwshidan ta’rbiyashi sipatinda intellektual qa’biliyetler dizizmine iye boliw talap etiledi. Ol ta’rbiyashi sipatinda o’zinde bul qa’biliyetlerdi jillar dawaminda qa’liplestirip bariwi za’ru’r.
Birinshi Prezidentimiz I.A.Karimov ja’miyet rawajlaniwinda ta’rbiyanıń’ tiykarg’i ma’nisin sonday ta’riyipleydi: “…Ertengi ku’nimiz, tu’rmisimizdin’ pa’ra’wanlig’i, …ertengi ig’balimiz ba’rshe jaqsi niyetlerimizdin’ a’melge asiriliwinda, birinshi na’wbette bizin’ ornimizg’a kelip atirg’an jas a’wladimizdi ha’r ta’repleme jetik insanlar qilip ta’rbiyalawg’a, ka’malg’a keltiriwge u’zlikiz baylanislidur”. Demek, o’z xizmetin endi g’ana baslap atirg’an oqitiwshilar ham barqulla izleniwde bolg’an ta’jriybeli oqitiwshilar ham ta’rbiyashiliq sheberligine imkan jaratiwshi to’mendegi protsesslerdi biliwi kerek:

• 
  ha’r qanday pedagogik jag’daylarda oqitiwshinıń’ ishki ham sirtqi du’nyasin tuwri tu’siniw ta’jriybesin asiriw;
  
• 
  pedagogik jag’daylardi tuwri tu’sine aliw ushin diqqatti ja’mlew;
  
• 
  ta’rbiyalaniwshilarg’a isenim ham talabshan’liq;
  
• 
  ta’rbiyaliq jag’daydi ha’r ta’repleme puxta bahalay aliw qa’biliyeti;
  
• 
  ha’r tu’rli pedagogik taktlerden o’zi ushin en’ kereklisin ajirata aliw qa’biliyeti;
  
• 
  ziddiyatli ku’tilmegen jag’daylarda ekilenbesten tuwri qarar qabil qiliw;
  
• 
  ta’rbiyada ta’sir etiwdin’ tu’rli usillarinan paydalana aliw qa’biliyeti;
  
• 
  pikr ham mulohazalardi so’z benen, mimika ham pantomimik ha’reketler menen oqiwshi sanasina aniq jetkize aliw;
  
• 
  sabaq ham sabaqtan tisqari xizmette oqiwshilar menen kommunikativ baylanis ornata aliw qa’biliyeti;
  
• 
  oqiwshilar sanasinda erkinlik ham tashabbuskorlikdi, óz’ pikir mulohazalarini qoriqpastan bayan qiliw ko’nikpelerin ta’rbiyalaw;
  
• 
  qiyin jag’daylarda oqiwshilarg’a ja’rdem bere aliw;
  
• 
  ta’rbiyaliq ta’dbirlerdi o’tkiziwde oqiwshilar topari menen barqulla ma’sla’ha’tlesiw;
  
• 
  o’tkizilip atirg’an ta’rbiyaliq ta’dbirler ju’zesinen oqiwshilardin’ pikirlerin u’yreniw;
  
• 
  o’z-o’zin basqariwdin’ tu’rli formalarinan u’nemli paydalaniw;
  
• 
  ha’r bir oqiwshinıń’ jasirin jaqsi pa’zilyetlerin ko’re aliw ham quramallastiriw;
  
• 
  oqiwshilardin’ sotsialliq kelip shig’iwina qarap toparlarg’a ajiratpasliq,birdey mu’na’sibette boliw.
  

2.