5 Lekciya:Óz -ózin tárbiyalaw hám óz ústinde islew. Reje

Ta’rbiyashiliq sheberliginıń’ quramliq bo’limleri

Pedagogikada oqitiwshinıń’ ta’rbiyashiliq sheberligi turaqli o’zgerip turatug’in, ja’miyet talaplarinan kelip shig’ip, toltirilip barilatug’in bir pu’tin dizimge iye. Onıń’ bir-biri menen baylanisli to’mendegi quramliq bo’limleri oqitiwshinıń’ ta’rbiyaliq xizmetinde belgili bag’dar bolip, ha’r dayim mazmunan bayitilip bariladi:
Ta’rbiyada maqsettin’ aniqlig’i. O’zbekstan respublikasi sotsial-siysiy g’a’rezsizliginıń’ da’slepki jillarinda-aq ma’mleketimizde a’melge asiriliwi ko’zde tutilip atirg’an ta’rbiyaliq maqset aniq belgilep aling’an ha’m oqitiwshig’a u’lken juwapkershilik ju’klegen. O’zbekstan respublikasinıń’ “Talim tuwrisinda” g’i Nizami ha’mde “Kadrlar tayarlaw Milliy da’stu’ri” ne ko’re ta’rbiyashilar ha’m oqitiwshilarg’a ja’miyetimiz ta’repinen qoyilip atirg’an talaplar – erkin, do’retiwshi, mustaqil piker iyesi bolg’an ka’mil insan ha’m ta’jriybeli qa’niygelerdi tayarlap shig’ariwdan ibarat. Usi maqsetke erisiw jolindag’I tiykarg’i waziypa bul shaxsta uliwma ma’deniyatti yag’niy, aqiliy, axloqiy, fizikaliq, estetik, ekonomikaliq, ekologik,huqiqiy, siyasiy ha’mde miynet ma’deniyatin ta’rbiyalawdan ibarat.
Texnologik tizim ya’ki ta’rbiya texnologiyasi bul pedagogic metod, usil ha’m qurallardi rejeli ha’m ku’tilge na’tiyjelerge erisiwge imkan beretug’in, shaxsqa ha’m toparg’a aniq ta’sir ko’rsetetug’in ta’replerin tan’law dizimidir. Bul ta’rbiyashi-oqitiwshinıń’ oqiwshilar a’meliy xizmetin tuwri sho’lkemlestire aliwi ha’m basqariwdin’ ko’nlikpe ha’m ta’jriybelerge iye boliwi. Texnologik protsess na’tiyjelerinen tiykarg’i maqset ta’rbiyashi do’retiwshilik izleniwleri sebepli, oqiwshilar jetekshiligi ta’minleydi. Ta’rbiyashi-oqitiwshinıń’ oqiwshilar o’z-o’zin basqariw sho’lkemleri menen birgelikte islewi na’tiyjesinde quramali ma’selelerdi sheshiw ushin waqit ajratadi. Texnologik dizimde ta’rbiyaliq a’hmiyetke iye keshelerdi na;tiyjeli sho’lkemlestiriw oqitiwshinıń’ pedagogik sheberligine baylanisli. Uyisqanliq penen o’tkerilgen tadbirler oqiwshilardin’ aqiliy rawajlaniwi, oylawin ka’sip tan’lawg’a qizig’iwin, erkin pikirlewin , o’z piker-oylarin qoriqpastan tuwri bayan etiw tu’sinıńklerin qa’liplestiredi.
Ta’rbiyashi –oqitiwshinıń’ sheberligi ha’r bir oqitiwshig’a arnawli jandasiw imkaniyatlarin tabiw, oqiwshi uqiplilig’i ju’zege shig’atug’in hallarda onıń’ aktivliligin asiriwg’a qaratiladi. Ta’rbiyashi-oqitiwshi ta’repinen sho’lkemlestirilegen ta’rbiyaliq tadbirlerge qoyilatug’in tiykarg’i talaplar: ta’rbiyaliq kesheler hesh qashan birden bolmaslig’i ha’m ha’r bir keshege puxta tayyarliq ko’riwi lazim.
Sotsial psixologik dizim. Oqitiwshinıń’ ta’rbiyashi sipatindag’i sheberligi- bul ta’rbiyalaniwshilardi ma’lim bir maqsetke muwapiq ta’rbiyalaw ushin nishang’a aliw o’neridir.oqiwshilar ha’r ku’ni quwanishli minutlardi, u’lken ha’m kishi kewilsizliklerdi birgelikte basinan keshirediler. Olar ta’rbiyashi-oqitiwshinıń’ o’zlerine qarag’anda jaqsi ha’m jaman, ya’ki insaniy mu’na’siybetlerin tez ajirata aladilar ha’m bug’an da’rhal o’z “juwaplarin” qaytaradilar. Sotsial bilim ha’m ta’jriybege iye boliw ta’rbiyashi oqitiwshida shaqqanliqti ha’m sezgirlikti qa’liplestiredi. Ol oqiwshilar toparin sho’lkemlestire aladi, oqiwshilar qa’lbine jol tabadi. Sebebi oqiwshilar topari uliwma maqset tiykarinda birlesken, joqari da’rejede sho’lkemlesken birlespe bolip, shaxs qa’liplesiwinıń’ jetekshi faktori sipatinda sotsial mu’na’siybetler ishinde arnawli yasheyka esaplanadi.
Oqiwshilar arasindag’I munasiybetlerge sheber basshiliq etiw ushin ta’rbiyashi topardin’ ishki ha’m taparlar araliq qarama-qarsiliqlarim biliwi kerek. Bul kelispewshiliklerdin’ sheshim tabiwi ta’rbiyashi shaxsi, onıń’ ta’rbiyalaniwshilar menen jaqin mu’na’siybetlerine baylanisli. Haqiyqiy ha’m sheber ta’rbiyashi-oqitiwshi bul qarsiliqlardi sheshiwde oqiwshilar topari, oqiwshilar o’z-ara mu’na’siybetlerinıń’ ku’shinen paydalanadi. Ha’r bir oqiwshi o’zinıń’ sotsial ha’m psixik a’lemine iye. Oni biliw, u’yreniw oqitiwshidan psixologik ko’z-qarastan jandasiwdi talap qiladi. Oqiwshinıń’ topar menen jaqsi mu’na’siybette boliwi ushin oqitiwshi mina faktorlarg’a itibar beriwi sha’rt:

• 
  ha’r bir oqiwshig’a arnawli pedagogic tapsirmalar qoyiw;
  
• 
  Toparda o’z-ara birgelik, o’z-ara ja’rdem ortalig’in qa’liplestiriw;
  
• 
  Shan’araqtin’ ta’rbiyaliq ta’sirinen o’z ornıńda paydalaniw;
  
• 
  Oqiwshilardin’ o’z-ara baylanislari ku’sheyttiriwshi, do’retiwshilik xizmetti rawajlandiriwshi xizmetlerdi sho’lkemlestiriw.
  
• 
  Oqiwshilarg’a o’z-ara ten’ adalatli mu’nasiybette boliw.