5-Lektsiya: Tuxımgershilikti` qa’niygelestiriw ha’m onı sanaat tiykarında sho’lkemlestiriw. Joba

BIYDAYDЫӉ TUQЫMGERSHILIK LINIYASЫ. Sortlы tuqыmlar jetistirio‘ liniyasыna kөre zүrәәtli jaӊa sortlardы tez kөbeytio‘ hәm islep shыg‘arыo‘g‘a usыnыs qыlыo‘ hәm olardan keӊ paydalanыo‘ mәselelerin sheshio‘ zәrүr. SHөlkemimizde hәzirgi o‘aqыtta biydaydыӊ tiykarg‘ы 2 tүrine (qattы biyday hәm jumsaq biyday) tiyisli sortlarы egilmekte. 1998 jыl Mәmleket reestrine kөre suo‘g‘arыlatug‘ыn jerler ushыn 15 sort hәm suo‘g‘arыlmaytug‘ыn jerler ushыn 8 sort rayonlastыrыlg‘an. Suo‘g‘arыlatug‘ыn jerler ushыn jetistiriletug‘ыn biyday sortlarы tuqыmgershiligi, tiykarыnan Andijan o‘әlayatы elita hәm tuqыmgershilik xojalыqlarыnda jetistiriledi. Onnan tыsqarы basqa o‘әlayatlarda hәm ayrыm xojalыqlar jumaqlang‘an sortlar boyыnsha tuqыm jetistirio‘ jumыslarыn alыp barыladы.
Suo‘g‘arыlmaytug‘ыn jerler ushыn bolsa tuqыmlыq materialdы jetistirio‘ jumыslarыn tiykarыnan shөlkemimizdiӊ tao‘ hәm tao‘ aldы zonalarыnda (Jizzax, Qashqadarya o‘әlayatlarы) shөlkemlestirio‘ jolg‘a qoyыlg‘an. Qattы biyday tuqыmgershiligin shөlkemlestirio‘di kөbirek qubla o‘әlayatlarda jolg‘a qoyыo‘ ekonomikalыq tәrepten nәtiyjeli. Sebebi ol biologik tәrepten kөbirek ыssыlыqtы talap qыladы. Ulыo‘ma alg‘anda biyday tuqыmlarыn jetistirio‘ jumыslarы shөlkemimizde tөmendegi tәrtipte әmelge asыrыladы. YUna, Skifyanka, Spartanka sыyaqlы Rossiyadan alыp kelinetug‘ыn sortlar boyыnsha tuqыmlar jetistirio‘ ushыn sort avtorlarы (Krasnodar) dan elita tuqыmlarыn satыp alыo‘dan baslanadы hәm Andijandag‘ы tuqыmgershilik xojalыqlarыnda reproduksiyalы tuqыmlar jetistiriledi. Keyingi basqыshta olar basqa o‘әlayattag‘ы xojalыqlarg‘a tuqыmlardы satadы. Bul tәrizde tuqыmgershilikti әmelge asыrыo‘da qatar qыyыnshыlыqlar jүzege keledi (Elita tuqыmlarыn Rossiyadan satыp alыo‘, olardы tasыp keltirio‘, shөlkemimizdegi o‘әlayatlarg‘a jetkerip berio‘ hәm basqa bir qatar tәdbirler).
SHөlkemimiz seleksionerleri tәrepinen jaratыlg‘an sortlar tuqыmgershiligi bolsa tөmendegi tәrizde әmelge asыrыladы:

• 
  biyday seleksiyasы menen shug‘ыllanыo‘shы IICHB, ITI (Andijandag‘ы dәnshilik ilimiy tekserio‘ institutы, onыӊ filiallarы, hәm O‘zO‘ITI ge qaraslы elita xojalыqlarыnda elita tuqыmlarы jetistiriledi.
  
• 
  Tәjiyribe islep shыg‘arыo‘ hәm oqыo‘ – tәjiriybe xojalыqlarы, qәniygelestirilgen tuqыmgershilik xojalыqlarы, tuqыmgershilik brigadalarы hәm bөlimleri jumaqlastыrыlg‘an sortlardыӊ elita tuqыmlarыn arnao‘lы tuqыmgershilik xojalыqlarыna tapsыradы. Olar I – reproduksiya tuqыmlarыn jetistiredi.
  
• 
  keyingi basqыnta joqarыdag‘ы shөlkemler II-reproduksiya tuqыmlыqtы jetistirio‘shi tuqыmgershilik xojalыqlarыna satadы. II-reproduksiya tuqыmlarыn tuqыmlыqqa qәniygelestirilmegen aldыӊg‘ы xojalыqlarsatыp aladы hәm keӊ maydanlarda egio‘ ushыn III-reproduksiya tuqыmlarыn jetistiredi.
  
• 
  keyingi basqishta olar tuqыmlardы өzleri xыzmet qыlatug‘ыn nohiya xojalыqlarыnыӊ tuqыmlarыna bolg‘an talabыn tolыq qandыrыo‘ hәm dәn tayarlao‘ rejesin orыnlao‘dы esapqa alg‘an halda egiledi.
  

Xojalыqlar hәm basqa mәmleket mekemelerinde egio‘ ushыn biydaydыӊ kөbi menen V reproduksiyadan paydalanыo‘ mүmkin.