5-Ma’ruza Mavzu: Past kuchlanishli kommutatsion apparatlar va relelar Reja

3. Kontaktor va magnitaviy ishga tushirgichlarni tanlash.
Kommutatorlar va ishga tushirgichlarning eng muhim xarakteristikasi ─ yuklamalarni kommutatsiyalash rejimi. 1-tablitsada tanlash paytida foydalaniladigan kontaktorlarning kommutatsiya rejimlari xarakteristikalari keltirilgan.
1-tablitsa

Tok turi	Konta-ktor tipi	Normal kommutatsiya rejimi				Kam (siyrak) kommutatsiya rejimi
		Ulash		O‘chirish		Ulash		O‘chirish
		Tok A	Kuchlanish V	Tok A	Kuchlanish V	Tok A	Kuchlanish V	Tok A	Kuchlanish V
O‘zgarmas	MK1	40	220	40	220	400	242	400	242
	MK2	63	220	63	220	630	242	630	242
	MK3	100	220	100	220	1000	242	630	242
	MK4	120	220	120	220	1600	242	1600	242
O‘zgaruvchan	MK1	96	380	96	380	400	418	320	418
	MK1	60	500	60	500	250	550	200	550
	MK2	151,2	380	151,2	380	630	418	504	418
	MK2	96	500	96	500	400	450	320	550
	MK2	96	660	96	660	400	726	320	726

KPV seriyali kontaktorlar uchun takroriy qisqa rejimda yoyda kontaktlarning qizishini hisobga olgan holdagi ruxsat etilgan tokni

formula bilan hisoblash mumkin. I_nom ─ uzoq muddatli ish rejimi uchun kontaktorning nominal toki; I_ruxs ─ takrorlanuvchi qisqa vaqtli rejimga ruxsat
etilgan tok; UD ─ ulanish davomliligi, %; n ─ bir soatdagi ulanishlar soni.
Ko‘p hollarda kontaktorni tayyorlagan zavod tomonidan kommutatsiyalanuvchi zanjirning turli kuchlanishlardagi va turli ish rejimlarida ruxsat etilgan kolmmutatsiyalanuvchi toklari ko‘rsatiladi. 2-tablitsada MK seriyali kontaktorlar tomonidan kommutatsiyalanuvchi toklar miqdori keltirilgan.
2-tablitsa
MK kontaktorlarining kommutatsiyalash qobiliyati

Tok turi	Kuchlanish, V	Tok A
		Ulanuvchi	Uziluvchi
O‘zgarmas	110	1,25	1,25
	220	0,5	0,5
O‘zgaruvchan	110 (127)	60	6
	220	35	3,5
	660	10	1,5

Ishga tushirgich kontaktorlarining elektrik yeyilishga chidamliligi boshqarilayotgan elektrodvigatelning quvvatiga 1,5 ─ 2 darajada teskari proporsional. Ishga tushirgichning ishlash muddatini oshirish uchun uni dvigatelning nominal tokidan ortiqroq qiymatdagi tok bo‘yicha tanlash zarur.

PML seriyali magnitaviy ishga tushirgich 660 V kuchlanishli o‘zgaruvchan tok tarmog‘ida 10 dan 200 A gacha toklarda ishlaydi. Ishga tushirgichning kommutatsion yeyilishga chidamliligi 200 A ga soatiga 2∙10³ ulanish va 380 V kuchlanish.
Tiristorli ishga tushirgich. Kontaktlilarga solishtirganda tiristorli ishga tushirgich quyidagi afzalliklarga ega:
1. Kommutatsiya jarayonida yoyning yo‘qligi portlash va yong‘in xavfi bor muhitlarda apparatni tengsizga aylantiradi.
2. Elektrik yeyilishga chidamliligi yuqori (15∙10⁶ sikl).
3. O‘ta yuklanish va qisqa tutashuv toklaridan, hamda faza yo‘qolishidan mukammal himoya. Bu esa dvigatellarning ishlash muddatini ta’minlaydi.
4. Yo‘l qo‘yilgan ulanishlar soni soatiga 2000 ga yetadi.
5. O‘chirish davomliligi 0,02 s dan ortmaydi.
6. Yuqori ishonchlilik va uzoq muddat ishlashi, hamda ekspluatatsiya vaqtida parvarish zaruriyatining yo‘qligi.
Tiristorli ishga tushirgichning kamchiliklari ─ sxema murakkabligi katta gabaritlar va yuqori narxlar. Bu kamchiliklarga qaramasdan kontaktsiz ishga tushirgichlar portlash va yong‘in xavfi bor ishlab chiqarishlarda va yuqori ishonchlilik talab qilinadigan boshqa texnika sohalarida keng qo‘llanilmoqda.
Kоmmutatsiya qоnunlari
KОMMUTATSIYaning birinchi qоnuni: Xar qanday induktivlikka ega tarmоqdagi tоk va magnit оqimi kоmmutatsiya paytida o’zini kоmmutatsiyaga qadar bo’lgan qiymatini saqlaydi iva bundan so’ng anna shu qiymatlaridan bоshlab o’zgaradi.
yoki
Buni induktiv g’altakni o’zgarmas kuchlanish manbaiga ulash misоlida ko’rish mumkin. Agar kоmmutatsiyaga qadar g’altakdan tоk o’tmagan bo’lsa, kоmmutatsiya paytida g’altakdan o’tayotgan tоk va xоsil bo’lgan magnit оqimi nоlga teng, ya`ni:
bo’lsa bo’ladi.
Bu miqdоrlarning 0 dan tо barqarоr miqdоrlarigacha birdaniga оshib ketishi nazariy jixatdan mumkin emas, chunki buning uchun tоk va magnit оqimining o’zgarish tezligi cheksiz katta bo’lishi kerak, ya`ni: bo’lishi kerak.
KОMMUTATSIYaning ikkinchi qоnuni: Xar qanday tarmоqda sig’imdagi kuchlanish va zaryad miqdоri kоmmutatsiya paytida o’zining kоmmutatsiyaga qadar bo’lgan qiymatini saqlaydi va bundan so’ng ana shu qiymatlaridan bоshlab o’zgaradi.
yoki
Nazorat savollari:
1. Uzgich qanday ishlaydi?
2. Paketli uzgich nima?
3. Komandokontrollerning ishlash prinsipini tushuntiring.
4. Kontaktor nima?
5. O‘zgarmas tok kontaktorlari qanday ishlaydi?
6. O‘zgaruvchan tok kontaktorlari qanday ishlaydi?
7. Magnitaviy ishga tushirgich nima?
8. Issiqlik relesi nimaga kerak?
9. Kontaktor va magnitaviy ishga tushirgichlar qanday tanlanadi?
10. Tiristorli ishga tushirgich elektromexanik apparatdan nima bilan farqlanadi?