5 Ma’ruza: Tirik orgnizimlarning tarkibida uchiraydigan biomolekulalar va ularning tavsifi

 

Oqsillarning  aminokislota  tarkibi

. 

Tabiatda 

300 

ga 

yaqin 

aminokislotalarning  uchrashi  o’rganilgan,  ulardan  20  tasi  barcha  jonzotlarning 

oqsillari  tarkibiga  kiradi,  shuning  uchun  ularni  proteinogen  aminokislotalar 

deyiladi.  Qolgan  tabiiy  aminokislotalar  peptidlar  holida  ayrim  organizmlar 

tarkibida uchraydi. 

Yuzlab  oqsillarning  aminokislota  tarkibi  batafsil  o’rganilgan  va  har  bir  oqsil 

aminokislota tarkibining ham sifat, ham miqdor jihatdan farq qilinishi aniqlangan; 

Misol uchun:( % hisobidan ) 

  

Aminokislota 

Pepsin 

Tuxum 

albumini 

Ot 

mioglobini 

Ot 

gemoglobini 

Alanin 

4,51 

6,72 

7,95 

7,40 

Glisin 

8,10 

3,05 

5,85 

5,60 

Valin 

7,09 

7,05 

4,09 

9,10 

---

Leisin 

10,43 

9,20 

16,80 

15,40 

Izoleysin 

10,03 

7,0 

- 

- 

Prolin 

4,90 

3,60 

3,84 

3,90 

Fenilalanin 

6,73 

7,66 

6,09 

7,70 

Tirozin 

9,40 

3,68 

2,40 

3,03 

Triptofan 

3,50 

1,20 

2,34 

1,70 

Serin 

13,20 

8,15 

3,46 

5,80 

Treonin 

9,50 

4,03 

4,56 

4,36 

Sistein 

1,45 

1,35 

- 

0,56 

Metionin 

2,07 

5,20 

1,71 

1,00 

Arginin 

0,97 

5,72 

2,20 

3,65 

Gistidin 

0,47 

2,35 

8,50 

8,71 

Lizin 

0,43 

6,30 

15,50 

8,51 

Aspartat 

16,63 

9,30 

8,20 

10,60 

Glutamat 

11,34 

16,50 

16,68 

8,50 

          Agar  oqsilga  6-12  n.  HCl  bilan  6-20  soat  100-110°  C  da  ishlov  berilsa,  u 

gidrolizlanib  erkin  aminokislotalar  ajralib  chiqadi.  Hosil  bo’lgan  oqsil 

gidrolizatining aminokislota tarkibini xromotografiya usuli bilan aniqlanadi. 

          Kimyoviy  tarkibi  va  tuzilishi  bo’yicha  aminokislotalar  aminakarbon  kislota 

bo’lib  molekulasida  bir  yoki  bir  nechta  karboksil  –COOH  va  -NH

2

  guruhlari 

mavjud.  Aminoguruh  barcha  proteinogen  aminokislotalarda  a-uglerod  atomida 

joylashgan bo’ladi.  

 

 Bu yerda: R - radikal, aminokislota qoldig’i. Demak, barcha aminokislotalarda 

---

 

uchraydi, ular bir birlaridan R bilan farqlanadilar. 

             R  -  ning  tabiati,  funksional  guruhlarning  soni  va  hususiyatlariga  qarab 

barcha aminokislotalarni 3 guruhga bo’lish mumkin: 

1.     Ochiq zanjirli(asiklik) aminokislotalar, 

2.     Yopiq zanjirli(siklik) aminokislotalar, 

3.     Iminokislotalar   

         O’z navbatida ochiq zanjirli aminokislotalar monoaminomonokarbon 

kislotali, monoaminodikarbon kislotali, diaminomonokarbon kislotali 

aminokislotalarga bo’linadi.